Announcement

Collapse
No announcement yet.

iyaM sItA mama sutA - a peculiar commentary....

Collapse
X
 
  • Filter
  • Time
  • Show
Clear All
new posts

  • iyaM sItA mama sutA - a peculiar commentary....

    Courtesy:http://sanskritdocuments.org/sites/g...ni/sps/sps.htm


    sItA pariNaya sloka vyAkhya
    a peculiar commentary....


    The following text is an extinct method of commenting Sanskrit epical verses, where each word used in the verse is viewed at least from 10 viewpoints. We generally find three or four viewpoints. In this particular verse of Valmiki Ramayana, the king Janaka while offering his daughter Sita as Rama's bride says this verse, where each word used by Janaka is explored in 10 viewpoints.
    In a 36 page booklet of 1913, the author shrImAn kapisthalam rangAchArya, the then tarka-vedAnta teacher in shrI venkateshvara vidyAlaya, tirupati, has derived 10 types of meanings to each of the word used in this verse.
    This booklet in Telugu script is available with the Digital Library of India, Bangalore server. This is presented here without translation, as majority of these viewpoints have been translated and included in our main work of vAlmIki rAmAyaNa, in the chapter relating to sItA's marriage in bAla kANDa.
    As usual typos, mistakes are there, blamable on the murky OCR of the original; hence, the full length compounds are forcibly segregated for certain readability; however, if the knowledgable readers are kind enough to communicate mistakes, they will be duly corrected.
    --o)0(o--

    iyamsIteti padyasya dashabhAvAM prachakShmahe ||
    iha pratipadaM saMta shshrotum arhanti tAnmudA ||
    --- shrImAn kapisthalam rangAchArya, the author


    --o)0(o--
    iyaM sItA mama sutA saha dharma charI tava |
    pratIcCha enAM bhadraM te pANiM gR^ihNIShva pANinA ||

    saundarya abhijAti AdinA sItAyAH pratigraha arhatAM vadan - janakaH pratigraham anujAnAti -- iyam ityAdinA --
    iyam
    1. aparicChedya saukumArya lAvaNyAdikaM pratyakSheNa nidarshati -- iyam -- iti.
    2. yadvA - yA vishvAmitra AshramAt prabhR^iti, ayonijAtva shravaNena, kadhamapi draShTavya iti, visheShato bhavataH kutUhala viShayIbhUtA - seyam - [sA iyam].

    3. yadvA - taTit sphuraNa dashAyAm iva, sItA darshana velAyAM, kvachidapi avayava vipratipatti abhAvena, sa saMraMbhaM, rAmaM [janaka] nidarshayati - ayam [sItA] iti

    4. yadvA - prAsAde sA padhi-padhi cha sA pR^iShThatassA purassA iti ukta rItyA, anavarata bhAvanA prakarSheNa, sItAyA ssarvatra rAmeNa dR^ishyamAnatvAt, [janaka] Aha - iyam iti.

    5. yadvA - vivAha manTapa ratna staMbha AdiShu, sarvatra sItA pratibiMba saMdarshanena, parito vikShipta nayanaM rAmaM prati. [janaka] Aha - iyamiti.

    6. yadvA - karmaNaivahI saMsiddhim AsthitA janaka AdayaH iti ukta rItyA, yoga mahima sAkShAtkR^ita paratatva sva-rUpojanako bhagavato rAmabhadrasya, sarvasyeshAnaH ityAdi shruti-shata samadhigata sarveshAnatva vaibhavam abhisaMdhAya Aha -- iyam iti.
    asya IshAnA jagato viShNu patnI ityAdi shrutibhir yA bhavat anurUpa patnItvena prasiddhA saiveya miti [sA eve ayam iti] bhAvaH.

    7. yadvA - anitara asAdhya hara kArmuka bhanga kartur mama kim eSha pAritoShikam AhariShyati, iti, parito visphArita akShaM pashyantaM, rAmaM prati, kim eShA tatsadR^ishaM phalaM? utatatodhikaM? tvam eva nirUpayet [iti] abhiprAyeNa [janaka] nidarshati - iyam iti.

    8.yadvA - yA pUrva janmani, vedavatI iti prasiddhA, bhavat prApti kAmanayA tapaH charitavatI, saivedAnImmama [ sa eva idAnIm mama] putrikA jAtA; bhavat anugrAhye iti [janaka] Aha - iyam iti.

    9. yadvA - kohyevAnyAtkaH prANyAt yadeSha AkAsha AnandonasyAt...", ityAdinA, nikhila jagat prANa na hetutvena, shrutasya bhavataH api, samaya visheShe prANa hetutvena. AnIdavA taggsvadhayA tadekam... ityAdinA svadhA shabditAyA shrUyate; seyamityAha - iyamiti.

    [AakAsha AnandaH= aparichChinna Ananada svarUpaH; eShaH= paramAtmA; na+syAdyat= na bhavet yadi; ko hi eva= ko vA; AnyAt= sAMsArika sukhaM prApnuyAt; kaH prANyAt= kovA.a.apavargikaM sukhaM prApnuyAt |

    [a+vAtam= vAyu shUnyam avAtam iti upalakShaNaM; viyat Adi kR^itsna= prapaMcha shUnyam iti bhAvaH; ekamtat= brahma; svathayA= lakShmyA - svathAtvaM loka pAvanI ityi ukteH; AsIt= ujjIvitam AsIt; pralaya kAle sva lIlopakaraNa bhUta viyadAdi prapancha abhAvepi, paraMbrahma lakShmyA saha lIlAmanvabhUd]

    10. yadvA - deva kArya nirvahaNArdham avatIrNasya bhavataH, karaNIbhUya, avatAra sAphalya niShpAdike - ayam iti Aha - iyamiti.
    --o)0(o--
    mama sutA
    1. janmataH suddhAyA api, samsarga doSha shankAyAm Aha - mama sutA iti; mama - janakohavaidehaH iti shruti prasiddhasya mama (sutA); ato na shankitavyam iti bhAvaH.

    2. yadvA - tataH sItAMm samAnIya, sarvAbharaNabhUShitAm, samakShamagnessaMsthApya, rAghava abhimukhe tadA; abravIjjanakorAjA kausalyAnaMdanadhanam... iti pUrva shloke rAghava shabda prayogeNa; raghi-gatau... iti jn~Ana paryAya gati arthaka, raghi dhAtu niSpanna, raghu shabda vAchya j~nAna yoga-niShTha vaMsha sambandho, rAmasya, pratIyate; sItAyAstu karmajyAyohyakarMaNa...; iti j~nA yogAdapi atishayita karma yoga niShTha saMbaMdha asti iti sUchayitum Aha (mama sutaiti; [atra] mama= karma yoga niShThatvena prasiddhasya [janakasya]; mametibhAvaH.

    3. yadvA - kShatriyatvena chApa mAtra shaktena bhavatA rAjaShitayA chApa shApa ubhaya shaktam mAm avekShya na kadApI ayam upekShaNIyA - iti sAbhimAnam Aha - mamasuteti; mama= chApa shApa ubhaya shaktasya iti bhAvaH.

    4. yadvA. - vivekI jAmAtA sayadi duhitR^i sneha vivashaiH | ssamArAdhyo nityaM haririva tad AjJna anusaraNAt | samR^iddh chet tatrApi ahaha - gaNayat utkaTa madaH | tR^iNa prAyaM prAjJNaM shvashura madasIyaM janamapi
    sadR^ishAt chApa kR^iShTAH cha - loke kanyA pitA janAt | pradhaShaNAm avApnoti shakreNa api samo bhuvi - iti hi loke kanyA pituH pradhaShaNA prasiddhA -- tataH cha tAdR^isha pradhaShaNA bhIror vR^iddatayA vara anveShaNa ashaktasya mama iyaM kanyA daivAt prAptena parama kAruNikena - puruShottama enam bhavatA.avashyaM svIkaraNeyeti sAnunayam Aha - maman suta iti | mama= ukta pradharShaNA bhIror vR^iddhatayA vara anveShaNa ashaktasya cha -- iti bhAvaH ||

    5. yadvA - ayonijAyA asyAH pradAne ekastvam ityatra aha -- mamasuta iti. janya janaka bhAva rUpa saMbaMdhAnatve api poShya poShaka bhAva saMbaMdhnAtvAn -- mama sutA iti --. bhAvaH.

    6. yadvA -. vivAH cha vivAdaH cha samayoH eva shobhate - iti laukika pravAdena ayodhya athipatInAaShasmAkaM sadR^isha eva saMbaMdho.apekShita -- ityatrAha mama suta iti ; (mama)= midhila adhipateH iti bhAvaH.

    7. yadvA - sUrya sambaMdhavatAm asmAkaM kadham atAdR^ishena saMbaMdho ghaTate iti chet tatra Aha -- (mama sutA iti); mama - utpAdaka brahtapitro garIyAn brahadaH pitA ityAdinA sUrya niShThayor utpAdakam pitR^itva brahmada pitR^itvayor madhye brahmada pitR^itvasva eva garIyastvam avagamena tAdR^ishau shaura vishiShTa sUrya saMbandha shAlino - mama iti - bhAvaH; janakasya sUrya shiShya yAjJNyavalkya shiShyatvena sUrya prashiShyatayA uktArdhopapattiH |

    8. yadvA - na brahma vidyA na cha rAjya lakShmIH tadhAyadheyaM kavitA kavInAM | lokottare puMsi niveshyamAnA, putrI iva harShaM hR^Idaye tanoti ityuktarItyA -- puruShottamAya kanyA pradAna anuguNa bhAgyavattAM svasyAbhisaMdhAyAha - mama sutA it; mamu= IdR^isha vara lAbha anuguNa bhAgya shAlina -- iti bhAvaH|

    9. yadvA - yadA hi eva eSha etasmin udaram a.ntaraM kurute atha tanva bhayaM bhavati ityAdishrutyA -
    [eShaH= upAsakaH; etasmin= paramAtmani; antarraM= thyAnasyavichhenaM; araM= alpamapi; yadAhyena= yadA; kurute= karoti; adhatasyabhayamudbhavati]
    yan muhUrtaM kShaNaM vApi vAsudevo na chintyate sAhAnis tanmahachchhidraM sAbhrAnti ssachavikriyA
    [hAniH= puruShArtha hAniH; chhidraM= anartdasyAvakAshaH, bhrAntiH= mAsasikavikAraH; vikriyA= shArIra vikAraH]
    ityAdi smR^ityAcha - brahma dhyAnasya kShaNamAtra vichhedasya api mahA anarthavahatva avagame - kiM punaH chirakAla vichchhedasya##?## brahma niShThasya mama tu etat kanyA anurUpa vara anveShaNa chintA santAna santata danturita antaHkaraNatayA mahA vichchhedassamajani. ata itaH paramapitadhAmam AbhUditi. sAnushayamAhA - mama sutA - iti. mama= chirakAla avichchhinna yoga AkAnkShiNaH avilaMbam iyaM parigrAhye -- iti bhAvaH |


    10. yadvA - yadyapi na sheku grahaNe tasya dhanuShaH tolane api vA ityuktarItyA -- kenA api asAdhyasya pinAki dhanuShaH svabAhu bala bhanjanena | itara duShprApaM yashaH svayam eva AjitavAn asi - tathA api tAdR^isha yashaH kAraNIbhUta hara dhanuH saMpAdakatayA mayA tava kiMchid upakR^itam iva. kathaMchid upakAreNa kR^itenaikena tuShyati iti hi bhavataH svabhAvaH | ataH - kR^ite cha pratikartavyam eSha dharmaH sanAtanaH -- iti nyAyat asadR^ishena bhavatA mat kanyA parigraheNa jAmAtR^i matAmavataMstva rUpo mahAn pratyupakAro mama kR^ito bhavati -- ityAha -- mama sutA iti; mama= tvaddoryugakIrtilatikopaghnayita harakArmuka chirasaMrakShakasya -- iti bhAvaH.

    --o)0(o--
    sahadharmacharItava
    1. astu iyam sundarI mama bhogArdhA -- dharma AcharaNArdhaM tu AnyA eva bhaviShyatI -- [iti rAma vAkyam chet]; atra Aha -- sahadharmacharItaveti; tava bhogArthe ayam eva, dharma AcharaNArthA api -- iti bhAvaH

    2. yadvA -- samAnodharma sahadharmaH sahasAkalyasAdR^ishyayaugapadyasamR^iddhiShu iti nighaNTukoktaiH | tamcharatItisahadhrmacharI.doShoyadyapi tasyasyAtsatAmetadagarhitam itivaktus tavAnurUpeyaM pApAnAMvA shubhAnAMvA vadhArhANAM plavaMgama. kAryaM karuNam AryeNa na kashchit na aparAdhyati iti bhAvaH

    3. yadvA - sahadharmacharItava -- dharma shabdo atra kArmuka paraH. adharmo strI puNye sAmAnya bhAvayoH chApa nyAyA adhvarA hiMsA yajvA cha ayameShu vA -- iti naighaMTukoktaiH -- tadhA cha yuddha sankaTe lokaika vIrasya tava api kArmuka vyApAropadeshaka rIti bhAvaH -- uktaM cha bhojena - kShatriyANyevayuddhe... iti yuddhe kShatriya kulodbhava eva || kShatrayukta dharmopadeshatatparaiH ivetyardhaH | palAyanAdyupadesha vyavachchheda ardhamevakAraH ||

    4. yadvA - dharmo yAgaH | sacha prakR^ite, sharaNAgatanaMrakShaNAtmakaH, anurUpa patnItvena, tannirvAhiketyardhaH || uktaMcha.lakShmyA sa hahR^iShekesho devyA kAruNya rUpayA... || rakShakaH sarva siddhAnte vedAnteShucha gIyate iti |

    5. yadvA - dharmaH - ahiMsA; samaye tadupadeshakAriNI -- iti bhAvaH; ata evAraNyakAnDe -- tR^itIyam yad idam raudram para prANa abhihiMsanam | nir.hvairam kriyate mohAt tat ca te samupasthitam || 3-9-9 -- ityArabhya. dharmAt arthaH prabhavati dharmAt prabhavate sukham | dharmeNa labhate sarvam dharma sAram idam jagat || 3-9-30; nityam shuci matiH saumya cara dharmam tapo vane || ityanta vAdinIM sItAM prati [rAmovAcha] mama snehAt ca sauhArdAt idam uk{}tam tvayA vacaH || 4-10-20
    parituShTo asmi aham sIte na hi aniShTo anushAsyate; sadR^isham ca anurUpam ca kulasya tava shobhane | sadharma cAriNI me tvam prANebhyo api garIyasI || 4-10-21 -- iti vakShyati rAmaH.

    6. yadvA - dharmo niShiddha nivR^ittiH; tadhAcha na rAmaH para dAtAn vai chakShurbhAyAm api pashyati | kuto abhibhAShaNaM strINAM pareShAM dharma nAshanaM | tava nAsti manuShyendra na cha AbhUt te kadAchana" -- ityAdinA, yathA tvaM para dArA parAnmukhaH prasiddhaH; tathA iyam api ananyA rAghaveNa ahaM bhAskareNa prabhA yadhA bhataR^i bhaktiM puraskR^itya rAmAt anyasya vAnara | na spR^ishAmi sharIraMtu puMso vAnara puMgava || -- ityAdinA, para puruSha parAnmukhI iti -- bhAvaH

    7. yadvA - rAhoshshira -- ityAdAviva -- sahadharmacharItave -- ityatra -- dharmAnvayI; abhedaShShaShTyathaH || saha shabdaH samR^iddhivAchI -- ye cha vedapido viprAH, ye cha adha Atma vido janAH, te vadaMti mahAtmAnaM kR^iShTaM dharmaM sanAtanaM -- ityAdinA.alaukika shreyassAdhanatvarUpa dharma shabda arthasya; bhagavatyeva puShkalatvAnagamAt; tadhAcha, yadhA ratna vikrayiNI saMskAra visheShais tanmAvinyaM parisR^iujyate, na sAkaM tatra tatra saMcharantI || tadarthI.nAM vikrINAti. tatheyamapi sAparAdhajaneShu || tanmanaH kAluShyam uchitopAyaiH apanudya sharaNAdhi janAvAsa desheShu bhavatA saha saMcharantI; bhavantaM teShAm eva adhInaM karotI -- iti bhAvaH || tadhA cha rAmo vakShyati. apyahaM jIvitaM jahyAM tvAM vA sIte sa lakShmaNAM na tu pratijJNAM saMshrutya brAhmaNeShu visheShataH iti.

    8. yadvA - sahadharmacharItava -- kartAsarvasyalokasya shreShThojJNAnavatAMvaraH" | upekShase kadhaM sItAM patantIm havyavAhane ante cha Adau cha lokAnAM dR^ishyase tvaM paraMtapa || tvaM trayANAM hi lokAnAm AdikartA svayaM prabhuH | padme divye.arka saMkAshe nAbhyAm utpAdya mAmapi prAjApatyaM tvayA karma sarvaM mayi nIveshitam || -- ityAdinA avagata nikhila jagat kAraNa bhAvasya -- tava samAna dharmashAlinI ityardhaH || lakShmyA jagatkAraNatvaM - shrIviShNupurANe | sadyo vaiguNyam AyAnti shIlAdyAs sakalA guNAH | parAN^mukhI jagad dhAtrI yasya tvaM viShuvallabhe || ityAdinA prapaMchitaM -- evaM bhagavachchhAstrAdAvapi vishadataram upapAditam. tatraiva | anusandheyaM ||

    9. yadvA - asatyaH sarva loke.asmin satatam satkR^itAH priyaiH | bhartAraM na anumanyante vinipAtagataM striyaH | eSha svabhAvo nArINAm anubhUya purA sukhaM || svalpAm api ApadaM prApya duShyanti praja hatyA api " iti hi strINAM svabhAvaH || tatashcha pitR^idevobhava iti shrutyanurodhena kadAchit pitrAjJnA paripAlanAya viShame api, pathi mayi pravR^itte sati, tadA yadi mAm iyam asukha bhayAt parityajet || kim anayetyatrAha -- sahadharmacharItaveti -- agrataste gamiShyAmi mR^idnantI kusha kaMTakAn... iti tvat anukUlam eva tadAnIm api kariShyatI -- itibhAnaH

    10. yadvA - sutA saha dharma charI ityatra -- a+sahadharmacharI -- iti padachchhedaH | na vidyate sahadharmacharI yasyA -- iti bahuvrIhiH | tadhA cha tvadviShaye parichArikA antaram anapekShya eva, mahArAja tanayA api, svayameva shushrUSha kAriNI -- itibhAvaH || tadhAchoktaMbhojarAjena.shiShyAdeva dvijapitR^ipamArAdhane... iti.
    --o)0(o--
    pratIchchhachainAm
    1. evaM saundaryAdimatvepi tvat anumati abhAve enAM na pratigR^ihNAmi iti [rAma vAkyam cet] atra Aha -- pratIchchhachainAm iti || enAM gR^ihANa ityarthaH || chakAraH pAda pUraNArthaH || sItAyA rAma vinina abhUtatayA, dAtum anarhatatvAt, dadAmI ityanuktiH ||

    2. yadvA - ati alpa mUlyena anargha ratna kraya pravR^itta iva || purAtana dhanur bhannga rUpa parimita shulkena, kadham IdR^isha lokottara lAvaNyAdi matIM svIkuryAm##?## kintu etat darshana sukhameva mama paryAptaM phalaM##?## iti [rAma vachanAH cet]; sItA darshana mAtra tR^iptaM rAmaM pratyAha -- pratIchchhachainAm - iti; enAM pratIchchhachetyanvayaH || tadhAcha || asyA darshana mAtra tR^ipto mAbhUH - kiMtu tvat bAhubala krItAyAH parigrahamapi kuruShve -- iti bhAvaH |

    3. yadvA - pratIchchhachainAM -- enAM cha pratIchchhet iti anvayaH || "chakAro.anu kta samuchchAyakaH..." tathA cha yathA shaMkara sharAsana vidalanena kIrtim agrahIH, tadhemAm api gR^ihANa | asyAH kIrti tulyatvAt iti bhAvaH || ata eva yuddhakAnDe vakShyati rAmaH. sa hihAtum iyaM shakyA kItir AtmanatAyadhA... iti

    4. yadvA -- chakAraH pUrvavat; vishvAmitra ssadharmAtmA... shrutvA janaka bhAShitaM vatsa rAma dhanuH pashya..." iti rAghavam abravIt | iti vishvAmitra AjJNAM yathA gR^ihItavAn asi, tathA tena eva abhhyanuj~nAtAm enAmapi gR^ihANa -- iti bhAvaH

    5. yadvA - enAM cha pratIchchha -- tvAm niyokShyAmahe viShNo lokAnAm hita kAMyayA | rAj~no dasharathasya tvam ayodhya adhipateH vibhoH || 1-15-19 dharmaj~nasya vadAnyasya maharShi sama tejasaH | asya bhAryAsu tisR^iShu hrI shrI kIrti upamAsu ca || 1-15-20 viShNo putratvam AgacCha kR^itvA AtmAnam caturvidham..." iti devAnAM niyogaM yathA angyakArShnIH, tathA teShAm kAryasiddhi hetu tayA mayA dIyamAnAm enAm api pratigR^ihANeti bhAvaH.

    6. yadvA - enAMchapratIchchha -- pUrvaM kshIrAbdhi saMbhUtAm lakShmIM yathA patnItvena agR^ihNAH -- tathA -- sItA lakShmIrbhavAn viShNuH... ityAdinA tadavatAratvena avagatAm enAm api idAnIM svIkuruShva || tatashcha. tato avalokitA devA hari vakShasthalasthayA | lakShmyA maitreya sahasA | parAn nivR^itim AgatAH... ityAdi ukta rItyA tava sItA saMbaMdhena devAnAM parA nivR^itti bhaviShyati - iti bhAvaH.

    7. yadvA -- so.anveShTavya ssavijijJNAsitavyaH... ityAdinA yogibhirapyanveShTavyatayA -- shrUyamANa stvam eva | kShudratamasya mama gR^ihAnveShaNaM, yadhA.abhyupAgachchhaH, tathA madIyatvena abhimatAM mayA samarpyamANAm upahAra bhUtAm imAm api angIkuruShva -- iti prAthayate -- pratIchchhachenAmiti

    8. yadvA - enAMchapratIchchha - chastyarthe - tadhA cha mahatA tapasA dhanU ratnaM kanyA ratnaM cha sampAditA mayA, atra dhanU ratnanasya AropaNa mAtre, abhyanujJNAte bhaMga rUpaM parAbhavamA charitavAn asi | etatkanyAratnaM tu patnItvena gR^ihANa kadAchidapi tadvat svaparAbhava bAjanaM mA kAShIH -- iti bhAvaH

    9. yadvA - anyatpUrNAdapAM kuMbhAdanyatpAdAvanejavAt; anyat kushalasaMprashnAt. nachechchhati janArdanaH - ityAdi ukta rItyA -- bhagavat svabhAvaM jJNAtva ahamiti || chovAkArAdhe || tadhAcha paripUrNasya tavamadrAjyAdyanapekShaNepi -- na jIveyaM kShaNamapi vinA tAm asitekShaNAm.... iti bhavat jIvana hetu bhUtAm enAm mat kanyAM vA angIkuruShva -- it bhAvaH

    10. yadvA - enAMchapratIchcha -- cho.avadhAraNe || tadhAcha avatAra antareShu yathA ruchi bhavatA bahvyaH parigR^ihyastAm || asminnavatAretu sarvadhA api anupamAm mama kanAm enAm eva gR^ihNIShva || na anyAm || nArINAm suduHkhA sA sapatnatA... iti nArImAtrasya sApatnya duHkhasya dussahatve, kiM punaH asyA nArI ratnasya itibhAvaH
    --o)0(o--
    bhadraMte
    1. svataH siddhAyA asyAH pradAne ko bhavAn iti rAmaH kupyediti sAntvayati -- bhadraMta - iti.

    2. yadvA - puShkala kanyA lakShaNashAlinyA assyAH parigrahe bhavataH sarvANi maMgaLAni bhaviShyantI ityAha -- bhadraMta -- iti.

    3. yadvA - anurUpa vadhU-vara saMyoge jana dR^iShTi doSho bhavediti bhItassan maMgaLamAshAste -- bhadraMte - iti.

    4. yadvA - puruSha bhedena amaMgaLasya bhinnatvena sakR^ideva prakunnayata vAn asmIti dayAdate | abhayaM sarva bhUtebhyo dadAmi etadvratammatu iti vaktustava ashrita rakShA sankalpa nirvatannasyaiva maMgaLatayA tachcha dvAra bhUtAyA asyAH parigrahe satyeva setsyati ityAha -- bhadraMte -- iti. ata eva araNyakANDe mAyA mR^iga anudhAvana samaye lakShmaNaM prati rAmaH asyAm Ayattam asmAkam yat kR^ityam raghuna.ndana | 3-43-46" itivakShyati. asmAkam idAnIM vanavAsAdikaM parastAdrAjyabhogAdikaM cha etat sattAdhInameva | anyadhA jagajjiNAnraNyam eva syAt | ataH samyagenAM paripAlayeti prAtItiko.ardhaH | nigUDghabhAvastu asmAkaM rAvaNa vatha rUpaM yat kR^ityaM - tadetadAyattaM | atassamaye enAm ekAkinIM parityajya mat sakAshaMpratyAgachchha iti | ata eva raghunaMdaneti saMbodhanam api sArthakaM | sharaNAgata samrakShaNasya raghUNAM dhamamtvAt |

    5. yadvA - sarveshvaraM mAm anviShya bhavatA kanyAdAne kartavye kadhaM dhanur dshana rUpa kArya vashAt | bhavad gR^iha AgatAya mahyam iyaM dIyata iti - atrAha - bhadraMte - iti | kopaMm akArShIH gatvA dAnaM kR^itayuge | tretAyAmAgatAyavai | dvApareyAchamArAya | sevakAyakalauyuge..." iti tattadyugAnurodhena dharmahrAsa syoktatayA, saMprati tretAyugamiti, sarvajJNena bhavatA kShaMtavyamiti bhAvaH

    6. yadvA - te = shAstraika samadhigamyasya | bhadraM = svarUpa lAbhaH | tasyaiva puruShArtha nidAnatvAt prakR^ite "bhadra" pada vAchyatA | syAditi - sheShaH | tadhAcha "astibrahmetichedveda anantamenaM tatoviduriti... iti shrutyukta rItyA - tvaditarachetanAm bhavadvedanena svarUpa sattA lAbhaH | bhavatastu anayaiva | asyA bhavat svarUpa nirUpakatvAt | ata eva. hrIshchate lakShmIshchapatnyau.. itishrutirapi | lakShmI patitva rUpa liMgena paratatvaM niracheShIt | ata iyamavashyaM parigrAhyotibhAvaH ata eva "te" | iti eka vachana prayogaH ayaMchArdhaH |vedAntAntatvachinmmurabhidurasi yat pAda chihnaistaraMti... iti bhaTTa parAsharapAdaivivR^itaH |

    7. yadvA - te = nAma karma tadhA akarot | jyeShThaM rAmaM mahAtmAnaM... iti vasiShTha kR^ita rAmanAmnaH | bhadraM = bhadra padaM - syAd iti sheShaH prAgvat | tadhA cha rAma iti nAmno jAmadagnye.ati prasaktatayA, rAma-bhadra iti nAma eva tava vyAvartakam | tachchAsyAH parigraheNeivasetsyatItyardhaH | ayaMbhAvaH - pitevatvatpreyA | jananiparipUrNAgasijane | hitasrotovR^ityAbhavati cha kadAchit kaluShadhIH | kimetanirdoShaH kaH iha jagatItitvam uchitai rupAyai vismArya svajanayasimAtAtadasinaH... ityAdinA.aparAdhiviShaye daNDa pravR^ittasyApi bhagavataH, ajJNAta nigrahAyA ssva vallabhAyAH priya vAkyAnurodhenaiva mangalakAritva avagamena sItA sambandhat eva rAma-bhadra iti nAma ardhavat bhaviShyatIti | ataeva - guNamanimiShachApe kaMchidAropyasItAM, kushikatanaya vAkyAd agrahIt rAma-bhadraH... iti sItA pariNaya samaye rAmabhadra iti prAyunta bhojarAjaH|

    8. yadvA - te = tAmodvirnA.abhibhAShate... ityADinA prasiddha satyavAkyasya | bhadraM = devAn prati bhayaM tyajata bhadraM vaH..." ityukta bhadrapadaM, satyaM syAt iti sheShaH smaretivA | tadhA cha deva trAsana rAvaNa vadha nimittabhUtAyA asyAH svIkAra eva tvaduktiramoghA bhaviShyatIti bhAvaH |

    9. yadvA - te = iti - pradhamAbahuvachanAMtaM - devA ityardhaH prApsyantIti sheShaH | tadhAcha. tatastvAMsharaNaMgatAH | tvaM gatiH paramAdeva sarveShAM naH paraMtapa ..." iti pUrvaM tvAM sharaNaM prAptAnAM devAnAm iShTa siddhi bhaviShyati iti bhAvaH |

    10. yadvA - pratIchchhachainAMbhadraMte - ityatrachobhinnakramaH | te cha bhadraMprApsyanti ityanvayaH | tathAcha asyAH pariNayena, tava dAra sukha putrAvApti rUpa maMgaLavat | tvadIyAnAM devAnAmapi rAvaNa baMdI vimuktAbhi svassva vadhUbhirnaMdana vihAraputrotpattyAdi maMgaLaM bhaviShyatItibhAvaH |
    --o)0(o--
    pANiMgR^ihNIShva
    1. evaM mayA anujJNAte gAMdharva rAkShasAbhyAmudvahed iti bhItaH, prAha | pANiMgR^ihNIShva iti | yadikAmayeta strIreva janayeyamityaMguLIrevagR^ihNIyAt... ityAdyukta kAmatyA vR^ittaye - pANim ityuktaM |

    2. yadvA - praNayadhArAyAM pAda grahaNamastu -- idAnIM pANiMgR^ihNIShva|

    3. yadvA - strI svabhAvena lajjA avanata mukhIM sItAM rAme saspR^ihaM vIkShamANe kR^itsnam sItA vadanAravinda shobhA saMdidR^ikShayAH kimayanta chchubukam unnamayedityAshankyAha - pANiMgR^ihNIShva iti | idAnIM chubuka unnamana udyogaM mAkArShIH | apitu pANiMgR^ihNIShveti bhAvaH.

    4. yadvA - kAlAMbuda varNam, svAntyata sadR^isha sItA kesha pAsha nihita chakShuShaM rAmaM kim ayam asyAH keshapAshaM snhena saMspR^ishet iti shaMkitaH prAha - pANiMgR^ihNIShveti |

    5. yadvA - bhadraMtepANiMgR^ihNIShva ityekaMvAkyaM | niratishayasaubhAgya vyaMjaka rekhA visheSha pariShkR^itatayA tava maMgaLAvaham asyAH - pANiM gR^ihNIShva itibhAvaH|

    6. yadvA - bhadramtepANiMgR^ihNIShva - samareShu pratibhaTa vishikha vipATana vraNita dehasya tava spashamAtreNa saukhyAnaham asyAH, pANiM gR^ihNIShveti bhAvaH | ataevAraNyakANDe vakShyati - tam dR^iShTvA shatru ha.ntAram maharShINAm sukha Avaham || 3-30-39 babhUva hR^iShTA vaidehI bhartAram pariShvaje | iti.

    7. yadvA - tepANinAbhadraMpANiM - gR^ihNIShva = jagat abhaya mudra alaMkR^itasya asyAH pANigrahaNe na tvayA etanmatam a~NgIkR^itaM bhavatItibhAvaH |

    8. yadvA - samaya ssavatata ivaiSha yatramAM samanaMdayat sumukhi gautamArpitaH | ayam AgR^ihIta kamanIya kankaNastama mUrtimAniva mahotsavaH karaH..." ityuktarItyA rAmekamanIya kankaNa pariShkR^ita komala sItA pANi kR^itsnan saMsparshalolupepi, vivAha samayena vareNa vadhvAH prANyekadeshAMguLI grahaNasyaiva loka siddhatayA, guhaNAmananujJNAne tatpANigrahaNa manuchitamiti manvAnesati, midhilAdhipatirjanakaH, bhAvajJNA maidhilAH proktA i~NgitajJNAshchakosalAH | ardhoktyA kukupAnchAlAH | pUNoktyA dAkShiNA smR^itAH..." iti bhAvajJNatayA svayaM pANigrahaNam abhyanujAnAti | pANIMgR^ihNIShveti pANiMgR^ihNiShva - na tvaM a~NguLI mAtram - - iti bhAmaH |

    9. yadvA -- loke kanyAntara vivAhe pANi pIDana shabdaH prayujyate | yadhA pANipIDana vidheranantaraM shailarAjaduhituharaM prati... pANi pIDanam ahaM damayantyAH kAmaye mahiSha mahImihikAMsho..." ityAdau, prakR^itetu pANiM gR^ihNIShvetyuktaM | pANiM = niratishayakomalatvajanmAspadaM | ataeva pIDayetyanuktiH | gR^ihNIShva = spR^isha | pIDane glAnissyAditi bhAvaH | atpavottaratra janakasya vachash shrutvA pANInpANibhir aspR^ishan | iti spashamAtroktissaMgachchhate | kAkusthaistu gR^ihIteShu laliteShu cha pANiShu...| iticha | kAntAMtaraviShaye - AdAtuM sakR^idIkShitepi kusume hastAgram AlohitaM | lAkShA ranjana vArtayApi, saha sAraktaM talaM pAdayoH | aogAnAm anulepana smaraNamapyatyaMta khedAvahaM | haMtA dhIradR^ishaH kim anya dala kAmodopibhArAyate... ityAdyuktiraMshayoktirUpA, kAntAmaNi sItA viShayetu svabhAvoktireveyaM ataeva shrIguNaratnakoshe pAdAruntudameva pamkajarajashcheTI bhR^ishAlokitairaMgamlAniradhAMbasAhasavidhau lIlAraviMdagrahaH | DolA tena vanamAlayA haribhuje hAkaShTashabdAspadaM | kena shrIratikomalA tanuriyaMvAchAM vimardkShamA..." iti shrIbhaTTaparAshara pAdAH |

    10. yadvA - pANiMgR^ihIShva = atikomalasya tava pANeranitara sAdhya vyApArakAriNaH | ati kaThina mANikya valayAdikam anurUpa pAritoShikaM na bhavitum aharti | apitu atyanta sadR^isha sItA pANi grahaNam eveti bhAva ||
    --o)0(o--
    pANinA
    1. parasparasAhityashobhA saMdidR^ikShayA.a.aha-- pANinIti

    2. yadvA - pANinA = ati kaThina hara kArmuka AropaNa samjAta khedena, tadhAcha, an gAra spR^ishaH shItodaka sparshavat | tvat pANeH, ati komala sItA pANigrahaNenaiva sukha siddhiritibhAvaH |

    3. yadvA - pANinA = shitikanThs kodaNDa kAThinya sarvasva vedinA - tava pANinA | tadhAcha - pANinA yadhA dhanuH kAThinyaM parIkShitaM - tadhA asyAH pANi saukumAryam api parIkShyatAM | eka guNa svarUpa abijJNsyaiva tad vIruddha guNa svarUpa parIkShakatva saMbhavAd itibhAvaH |

    4. yadvA - pANinA = satrashatru subAhu pramukha nishichara nirAsAtkR^ita vishvAmitra mahopakAreNa tadhAcha puNyakR^itsukhamApnotI... ityAdinA sukha sAdhanatvenAnagata puNyaM prati paropakAraH puNyAya... ityAdinA, paropakAramAtrasya sAdhanatva avagamena tvatpANinAtu brahmarShevishvAmitrasya mahopakAra karaNAn mahApuNyam ArjitaM | tasyacha anupama sItA pANigrahaNa sukhameva mahaphalam itibhAvaH |

    5. yadvA - pANinA = vasiShThAdyaneka brahmarShi charaNa grahaNa pavitratamena, sItA pANi grahaNa yogyena iti - yAvat | tadhAcha. shikhariNi kva nunAmaH | yachchitaMkimabhidhAna | masAvakarottapaH | taruNi yena tava adhara pATalaMdashati biMbaphalam shuka shAbakaH, ityAdinA.anganAntara avayava sadR^iasha vastumAtra anubhavasya mahAsukR^ita sAdhyatvoktaukiM vartavyam akhalAnganottama jAnakI pANensAkShAdgrahaNasyetibhAvaH |

    6. yadhvA - pANinA = tATakA nidhane niraMkusha pravR^ittimatA tadhAcha lokopakAra pravR^ittenApi tava pANinA strIvadhena kiMchidavadyamiva samAr*ji.taM tasyacha ni ShkR^itir hiMsAnabhijJNa matsItApANisaMga eveti bhAvaH |

    7. yadvA - pANinA = jagad vivad apanayaika praNayinA, tadhAcha mAthvIka mR^idvIkAsamAgama nyAyena yuvayoH parasparapANi samAgame, jagatAM kopyAhlAda ssaMpatsyata iti bhAvaH |

    8. yadvA - pANinA - pANiMgR^ihNIShva - ananga kalA kovidasya bhavato nakha*aiH keLIShvasyA avayavAntareShu, kShata nirmANamastu | mama samakSham tu ati sneha parivarthitayA asyAH pANim pANinA gR^ihNIShva | tadeva mamasaMtoShAyAlam itibhAvaH |

    9. yadvA nisarg.mR^idunApyatikaThora shaMbhu chApA karShaNAt, proShitamArdavena rAma pANinA saptapadyAdAvatikomalasya sItA pAdasya grahaNe mahatI glAni ssyAt | ataH prathamamati komala sItA pAnisaMgena svIyamArdava prApto pashchAt pAda grahaNam uchitam ityabhiprAyeNAha - pANiMgR^ihNIShvapANIneti | na cha pAdagrahaNe uktAnupapattiH | pANigrahaNepi samAnetishaMkyam pANiMgR^ihNIShvetyanena sparsha mAtrasya vivakShitatvAt pAdasyatu asakR^idashmanikShepaNArtham utkShpeNIyatayA tasya dR^iDha grahaNa sAdhyatvAditi |

    10. yadvA - nityonityAnAM chetanashchetanAnAm ekobahunAM yovidadhAtikAmAn - ityAdinA nikhila chetanAbhilaShitaM | pradAtR^itvena prasiddham mAm prati pratIchcha. | gR^ihNIShveti kadhamuchyate | anIshvaram prati khalu tadAvaktum uchitam ityatrAhA - pANineti | pANinA = bali yajJnavATe.atyape bhUmiprati grahAdhaM prasAritena pANinetyarthaH | tathAcha AshritirakShaNAya atyamtAnuchita syAt alpa vyApArasyApi kartustava tadarthameva yuvatilalAmabhUta mat kanyA pANi grahaNAya, pANiprasAraNe kAvAnyUnateti bhAvaH |
    --o)0(o--
Working...
X