Tweet
Aranya Kaanda - Sarga 16 Continues
3.16.24 பாஷ்பஸஞ்சந்நஸலிலா
ருதவிஜ்ஞேயஸாரஸா: ।
ஹிமார்த்ரவாலுகைஸ்தீரை:
ஸரிதோ பாந்தி ஸாம்ப்ரதம் ॥
bāṣpasañchannasalilā
rutavijñēyasārasāḥ ।
himārdravālukaistīraiḥ
saritō bhānti sāmpratam ॥
With their waters covered by vapor
and the Sārasa birds on them known only by their cries,
the streams could be identified only by their
sandy banks that are covered with snow.
3.16.25 துஷாரபதநாச்சைவ
ம்ருதுத்வாத்பாஸ்கரஸ்ய ச ।
ஸைத்யாதகாக்ரஸ்தமபி
ப்ராயேண ரஸவஜ்ஜலம் ॥
tuṣārapatanāccaiva
mṛdutvādbhāskarasya ca ।
ṡaityādagāgrasthamapi
prāyēṇa rasavajjalam ॥
Even the water on the high mountains is tasty
because of the fall of snow,
the mildness of the sun, and the cold.
3.16.26 ஜராஜர்ஜரிதை: பத்மை:
ஸீர்ணகேஸரகர்ணிகை: ।
நாலஸேஷா ஹிமத்வஸ்தா
ந பாந்தி கமலாகரா: ॥
jarājarjharitaiḥ padmaiḥ
ṡīrṇakēsarakarṇikaiḥ ।
nālaṡēṣā himadhvastā
na bhānti kamalākarāḥ ॥
The lotus ponds shine no more,
with the lotuses destroyed by the snow.
Shriveled, petals and filaments falling off,
they are left with only the stalks.
3.16.27 அஸ்மிம்ஸ்து புருஷவ்யாக்ர:
காலே து:கஸமந்வித: ।
தபஸ்சரதி தர்மாத்மா
த்வத்பக்த்யா பரத: புரே ॥
asmiṃstu puruṣavyāghraḥ
kālē duḥkhasamanvitaḥ ।
tapaṡcarati dharmātmā
tvadbhaktyā bharataḥ purē ॥
But, even at a time like this,
the grief-stricken Bharata,
the Dharmātma, the tiger among men
is doing Tapa in the city,
in full devotion to you. A decade passing by. Bharata proved beyond doubt that he had no hand in usurping Rāma. He deserves all the credit and accolades for it.
Even his bitterest critic, Lakshmaṇa is convinced of him and sings the highest praise for him, here.
3.16.28 த்யக்த்வா ராஜ்யம் ச மாநம் ச
போகாம்ஸ்ச விவிதாந்பஹூந் ।
தபஸ்ஸ்வீ நியதாஹார:
ஸேதே ஸீதே மஹீதலே ॥
tyaktvā rājyaṃ ca mānaṃ ca
bhōgāṃṡca vividhānbahūn ।
tapassvī niyatāhāraḥ
ṡētē ṡītē mahītalē ॥
Giving up the kingdom, the high status
and innumerable luxuries,
he lives like a Tapasvi, taking limited food
and sleeping on the cold floor.
3.16.29 ஸோऽபி வேலாமிமாம் நூநம்
அபிஷேகார்தமுத்யத: ।
வ்ருத: ப்ரக்ருதிபிர்நித்யம்
ப்ரயாதி ஸரயூம் நதீம் ॥
sō'pi vēlāmimāṃ nūnaṃ
abhiṣēkārthamudyataḥ ।
vṛtaḥ prakṛtibhirnityaṃ
prayāti sarayūṃ nadīm ॥
He must be getting ready and going
to river Sarayu for taking a bath
every day at this hour, along with his counselors.
3.16.30 அத்யந்தஸுகஸம்வ்ருத்த:
ஸுகுமாரஸ்ஸுகோசித: ।
கதம் ந்வபரராத்ரேஷு
ஸரயூமவகாஹதே ॥
atyantasukhasaṃvṛddhaḥ
sukumārassukhōcitaḥ ।
kathaṃ nvapararātrēṣu
sarayūmavagāhatē ॥
Alas, he, the delicate one,
the one used to comforts,
the one brought up in the lap of luxury,
has to go to Sarayu in the wee hours of the morning!
3.16.31-32 பத்மபத்ரேக்ஷணோ வீர:
ஸ்யாமோ நிருதரோ மஹாந் ।
தர்மஜ்ஞ ஸ்ஸத்யவாதீ ச
ஹ்ரீநிஷேவீ ஜிதேந்த்ரிய: ॥
ப்ரியாபிபாஷீ மதுரோ
தீர்கபாஹுரரிந்தம: ।
ஸந்த்யஜ்ய விவிதாந்போகாந்
ஆர்யம் ஸர்வாத்மநா ஸ்ரித: ॥
padmapatrēkṣaṇō vīraḥ
ṡyāmō nirudarō mahān ।
dharmajña ssatyavādī ca
hrīniṣēvī jitēndriyaḥ ॥
priyābhibhāṣī madhurō
dīrghabāhurarindamaḥ ।
santyajya vividhānbhōgān
āryaṃ sarvātmanā ṡritaḥ ॥
He, the Veera, the subduer of foe, the Dharmajña,
the advocate of Truth, the one of humility,
one who mastered his senses,
one who always speaks pleasantly,
one who bears a sweet disposition,
of lotus eyes, dark complexion,
flat stomach and long arms,
abjuring many a comfort, cleaves
with his whole soul to you, his revered elder.
3.16.33 ஜிதஸ்ஸ்வர்கஸ்தவ ப்ராத்ரா
பரதேந மஹாத்மநா ।
வநஸ்தமபி தாபஸ்யே
யஸ்த்வாமநுவிதீயதே ॥
jitassvargastava bhrātrā
bharatēna mahātmanā ।
vanasthamapi tāpasyē
yastvāmanuvidhīyatē ॥
Bharata, the Mahātma, your brother
surely won heaven by living the life of a Tapasvi,
emulating your life style,
even though you are (far away) in the Vana.
3.16.34 ந பித்ர்யமநுவர்தந்தே
மாத்ருகம் த்விபதா இதி ।
க்யாதோ லோகப்ரவாதோऽயம்
பரதேநாந்யதா க்ருத: ॥
na pitryamanuvartantē
mātṛkaṃ dvipadā iti ।
khyātō lōkapravādō'yaṃ
bharatēnānyathā kṛtaḥ ॥
Bharata disproved the adage
that men take after their mothers
and not their fathers.
3.16.35 பர்தா தஸரதோ யஸ்யா:
ஸாதுஸ்ச பரதஸ்ஸுத: ।
கதம் நு ஸாऽம்பா கைகேயீ
தாத்ருஸீ க்ரூரஸீலிநீ ॥
bhartā daṡarathō yasyāḥ
sādhuṡca bharatassutaḥ ।
kathaṃ nu sā'mbā kaikēyī
tādṛṡī krūraṡīlinī ॥
With a husband like Daṡaratha
and with a saintly son like Bharata
how could mother Kaikēyee turn out to be so cruel! Lakshmaṇa could get over his anger with Bharata, but not yet with Kaikēyee.
3.16.36 இத்யேவம் லக்ஷ்மணே வாக்யம்
ஸ்நேஹாத்ப்ருவதி தார்மிகே ।
பரிவாதம் ஜநந்யாஸ்தம்
அஸஹந்ராகவோऽப்ரவீத் ॥
ityēvaṃ lakṣmaṇē vākyaṃ
snēhādbruvati dhārmikē ।
parivādaṃ jananyāstam
asahanrāghavō'bravīt ॥
When Lakshmaṇa, the Dhārmika
said those words moved by affection,
Rāma, unable to hear his mother spoken ill of, said:
3.16.37 ஸ தேऽம்பா மத்யமா தாத
கர்ஹிதவ்யா கதஞ்சந ।
தாமேவேக்ஷ்வாகுநாதஸ்ய
பரதஸ்ய கதாம் குரு ॥
sa tē'mbā madhyamā tāta
garhitavyā kathañcana ।
tāmēvēkṣvākunāthasya
bharatasya kathāṃ kuru ॥
My child! Please do not criticize
the middle one of our mothers, in any manner.
(Continue to) speak only of Bharata,
the lord of Ikshwāku dynasty!
3.16.38 நிஸ்சிதாऽபி ஹி மே புத்தி:
வநவாஸே த்ருடவ்ரதா ।
பரதஸ்நேஹஸந்தப்தா
பாலிஸீக்ரியதே புந: ॥
niṡcitā'pi hi mē buddhiḥ
vanavāsē dṛḍhavratā ।
bharatasnēhasantaptā
bāliṡīkriyatē punaḥ ॥
Though I am resolved on living out
the term of life in the Vana, my mind,
tormented by my love for Bharata,
becomes numb and senseless, often.
3.16.39 ஸம்ஸ்மராம்யஸ்ய வாக்யாநி
ப்ரியாணி மதுராணி ச ।
ஹ்ருத்யாந்யம்ருதகல்பாநி
மந:ப்ரஹ்லாதநாநி ச ॥
saṃsmarāmyasya vākyāni
priyāṇi madhurāṇi ca ।
hṛdyānyamṛtakalpāni
manaḥprahlādanāni ca ॥
I think of his words that are sweet,
pleasant and comparable to Amṛta,
that touch one's heart and
give joy to one's soul.
3.16.40 கதாந்வஹம் ஸமேஷ்யாமி
பரதேந மஹாத்மநா ।
ஸத்ருக்நேந ச வீரேண
த்வயா ச ரகுநந்தந ॥
kadānvahaṃ samēṣyāmi
bharatēna mahātmanā ।
ṡatrughnēna ca vīrēṇa
tvayā ca raghunandana ॥
Ah, when will I be together,
with Bharata the Mahātma,
Ṡatrughna the Veera and
you, the delight of Raghus!
3.16.41 இத்யேவம் விலபம்ஸ்தத்ர
ப்ராப்ய கோதாவரீம் நதீம் ।
சக்ரேऽபிஷேகம் காகுத்ஸ்த:
ஸாநுஜஸ்ஸஹ ஸீதயா ॥
ityēvaṃ vilapaṃstatra
prāpya gōdāvarīṃ nadīm ।
cakrē'bhiṣēkaṃ kākutsthaḥ
sānujassaha sītayā ॥
Lamenting thus, Kākutstha reached river Godavari
and bathed, along with his brother and Seetā.
3.16.42 தர்பயித்வாऽத ஸலிலை:
தே பிதந்தைவதாநி ச ।
ஸ்துவந்தி ஸ்மோதிதம் ஸூர்யம்
தேவதாஸ்ச ஸமாஹிதா: ॥
tarpayitvā'tha salilaiḥ
tē pit ndaivatāni ca ।
stuvanti smōditaṃ sūryaṃ
dēvatāṡca samāhitāḥ ॥
Making libations of water to the
manes and the Dēvas, they, with collected minds,
sung Stōtras to the risen sun and Dēvas.
3.16.43 க்ருதாபிஷேகஸ்ஸரராஜ ராம:
ஸீதாத்விதீயஸ்ஸஹ லக்ஷ்மணேந ।
க்ருதாபிஷேகோ கிரிராஜபுத்ர்யா
ருத்ரஸ்ஸநந்தீ பகவாநிவேஸ: ॥
kṛtābhiṣēkassararāja rāmaḥ
sītādvitīyassaha lakṣmaṇēna ।
kṛtābhiṣēkō girirājaputryā
rudrassanandī bhagavānivēṡaḥ ॥
Rāma, after his bath shone
in the company of Seetā and Lakshmaṇa
like the exalted Lord Rudra after
His bath in the company of the
daughter of the Mountain-king and of Nandi.
இத்யார்ஷே வால்மீகீயே
ஸ்ரீமத்ராமாயணே ஆதிகாவ்யே
அரண்யகாண்டே ஷோடஸஸ்ஸர்க: ॥
ityārṣē vālmīkīyē
ṡrīmadrāmāyaṇē ādikāvyē
araṇyakāṇḍē ṣōḍaṡassargaḥ ॥
Thus concludes the sixteenth Sarga
in Araṇya Kāṇḍa of the glorious Rāmāyaṇa,
the first ever poem of humankind,
composed by Maharshi Vālmeeki.
You have completed reading 7086 Ṡlōkas out of ~24,000 Ṡlōkas of Vālmeeki Rāmāyaṇa.
Meaning, notes and commentary by: Krishna Sharma.
3.16.24 பாஷ்பஸஞ்சந்நஸலிலா
ருதவிஜ்ஞேயஸாரஸா: ।
ஹிமார்த்ரவாலுகைஸ்தீரை:
ஸரிதோ பாந்தி ஸாம்ப்ரதம் ॥
bāṣpasañchannasalilā
rutavijñēyasārasāḥ ।
himārdravālukaistīraiḥ
saritō bhānti sāmpratam ॥
With their waters covered by vapor
and the Sārasa birds on them known only by their cries,
the streams could be identified only by their
sandy banks that are covered with snow.
3.16.25 துஷாரபதநாச்சைவ
ம்ருதுத்வாத்பாஸ்கரஸ்ய ச ।
ஸைத்யாதகாக்ரஸ்தமபி
ப்ராயேண ரஸவஜ்ஜலம் ॥
tuṣārapatanāccaiva
mṛdutvādbhāskarasya ca ।
ṡaityādagāgrasthamapi
prāyēṇa rasavajjalam ॥
Even the water on the high mountains is tasty
because of the fall of snow,
the mildness of the sun, and the cold.
3.16.26 ஜராஜர்ஜரிதை: பத்மை:
ஸீர்ணகேஸரகர்ணிகை: ।
நாலஸேஷா ஹிமத்வஸ்தா
ந பாந்தி கமலாகரா: ॥
jarājarjharitaiḥ padmaiḥ
ṡīrṇakēsarakarṇikaiḥ ।
nālaṡēṣā himadhvastā
na bhānti kamalākarāḥ ॥
The lotus ponds shine no more,
with the lotuses destroyed by the snow.
Shriveled, petals and filaments falling off,
they are left with only the stalks.
3.16.27 அஸ்மிம்ஸ்து புருஷவ்யாக்ர:
காலே து:கஸமந்வித: ।
தபஸ்சரதி தர்மாத்மா
த்வத்பக்த்யா பரத: புரே ॥
asmiṃstu puruṣavyāghraḥ
kālē duḥkhasamanvitaḥ ।
tapaṡcarati dharmātmā
tvadbhaktyā bharataḥ purē ॥
But, even at a time like this,
the grief-stricken Bharata,
the Dharmātma, the tiger among men
is doing Tapa in the city,
in full devotion to you. A decade passing by. Bharata proved beyond doubt that he had no hand in usurping Rāma. He deserves all the credit and accolades for it.
Even his bitterest critic, Lakshmaṇa is convinced of him and sings the highest praise for him, here.
3.16.28 த்யக்த்வா ராஜ்யம் ச மாநம் ச
போகாம்ஸ்ச விவிதாந்பஹூந் ।
தபஸ்ஸ்வீ நியதாஹார:
ஸேதே ஸீதே மஹீதலே ॥
tyaktvā rājyaṃ ca mānaṃ ca
bhōgāṃṡca vividhānbahūn ।
tapassvī niyatāhāraḥ
ṡētē ṡītē mahītalē ॥
Giving up the kingdom, the high status
and innumerable luxuries,
he lives like a Tapasvi, taking limited food
and sleeping on the cold floor.
3.16.29 ஸோऽபி வேலாமிமாம் நூநம்
அபிஷேகார்தமுத்யத: ।
வ்ருத: ப்ரக்ருதிபிர்நித்யம்
ப்ரயாதி ஸரயூம் நதீம் ॥
sō'pi vēlāmimāṃ nūnaṃ
abhiṣēkārthamudyataḥ ।
vṛtaḥ prakṛtibhirnityaṃ
prayāti sarayūṃ nadīm ॥
He must be getting ready and going
to river Sarayu for taking a bath
every day at this hour, along with his counselors.
3.16.30 அத்யந்தஸுகஸம்வ்ருத்த:
ஸுகுமாரஸ்ஸுகோசித: ।
கதம் ந்வபரராத்ரேஷு
ஸரயூமவகாஹதே ॥
atyantasukhasaṃvṛddhaḥ
sukumārassukhōcitaḥ ।
kathaṃ nvapararātrēṣu
sarayūmavagāhatē ॥
Alas, he, the delicate one,
the one used to comforts,
the one brought up in the lap of luxury,
has to go to Sarayu in the wee hours of the morning!
3.16.31-32 பத்மபத்ரேக்ஷணோ வீர:
ஸ்யாமோ நிருதரோ மஹாந் ।
தர்மஜ்ஞ ஸ்ஸத்யவாதீ ச
ஹ்ரீநிஷேவீ ஜிதேந்த்ரிய: ॥
ப்ரியாபிபாஷீ மதுரோ
தீர்கபாஹுரரிந்தம: ।
ஸந்த்யஜ்ய விவிதாந்போகாந்
ஆர்யம் ஸர்வாத்மநா ஸ்ரித: ॥
padmapatrēkṣaṇō vīraḥ
ṡyāmō nirudarō mahān ।
dharmajña ssatyavādī ca
hrīniṣēvī jitēndriyaḥ ॥
priyābhibhāṣī madhurō
dīrghabāhurarindamaḥ ।
santyajya vividhānbhōgān
āryaṃ sarvātmanā ṡritaḥ ॥
He, the Veera, the subduer of foe, the Dharmajña,
the advocate of Truth, the one of humility,
one who mastered his senses,
one who always speaks pleasantly,
one who bears a sweet disposition,
of lotus eyes, dark complexion,
flat stomach and long arms,
abjuring many a comfort, cleaves
with his whole soul to you, his revered elder.
3.16.33 ஜிதஸ்ஸ்வர்கஸ்தவ ப்ராத்ரா
பரதேந மஹாத்மநா ।
வநஸ்தமபி தாபஸ்யே
யஸ்த்வாமநுவிதீயதே ॥
jitassvargastava bhrātrā
bharatēna mahātmanā ।
vanasthamapi tāpasyē
yastvāmanuvidhīyatē ॥
Bharata, the Mahātma, your brother
surely won heaven by living the life of a Tapasvi,
emulating your life style,
even though you are (far away) in the Vana.
3.16.34 ந பித்ர்யமநுவர்தந்தே
மாத்ருகம் த்விபதா இதி ।
க்யாதோ லோகப்ரவாதோऽயம்
பரதேநாந்யதா க்ருத: ॥
na pitryamanuvartantē
mātṛkaṃ dvipadā iti ।
khyātō lōkapravādō'yaṃ
bharatēnānyathā kṛtaḥ ॥
Bharata disproved the adage
that men take after their mothers
and not their fathers.
3.16.35 பர்தா தஸரதோ யஸ்யா:
ஸாதுஸ்ச பரதஸ்ஸுத: ।
கதம் நு ஸாऽம்பா கைகேயீ
தாத்ருஸீ க்ரூரஸீலிநீ ॥
bhartā daṡarathō yasyāḥ
sādhuṡca bharatassutaḥ ।
kathaṃ nu sā'mbā kaikēyī
tādṛṡī krūraṡīlinī ॥
With a husband like Daṡaratha
and with a saintly son like Bharata
how could mother Kaikēyee turn out to be so cruel! Lakshmaṇa could get over his anger with Bharata, but not yet with Kaikēyee.
3.16.36 இத்யேவம் லக்ஷ்மணே வாக்யம்
ஸ்நேஹாத்ப்ருவதி தார்மிகே ।
பரிவாதம் ஜநந்யாஸ்தம்
அஸஹந்ராகவோऽப்ரவீத் ॥
ityēvaṃ lakṣmaṇē vākyaṃ
snēhādbruvati dhārmikē ।
parivādaṃ jananyāstam
asahanrāghavō'bravīt ॥
When Lakshmaṇa, the Dhārmika
said those words moved by affection,
Rāma, unable to hear his mother spoken ill of, said:
3.16.37 ஸ தேऽம்பா மத்யமா தாத
கர்ஹிதவ்யா கதஞ்சந ।
தாமேவேக்ஷ்வாகுநாதஸ்ய
பரதஸ்ய கதாம் குரு ॥
sa tē'mbā madhyamā tāta
garhitavyā kathañcana ।
tāmēvēkṣvākunāthasya
bharatasya kathāṃ kuru ॥
My child! Please do not criticize
the middle one of our mothers, in any manner.
(Continue to) speak only of Bharata,
the lord of Ikshwāku dynasty!
3.16.38 நிஸ்சிதாऽபி ஹி மே புத்தி:
வநவாஸே த்ருடவ்ரதா ।
பரதஸ்நேஹஸந்தப்தா
பாலிஸீக்ரியதே புந: ॥
niṡcitā'pi hi mē buddhiḥ
vanavāsē dṛḍhavratā ।
bharatasnēhasantaptā
bāliṡīkriyatē punaḥ ॥
Though I am resolved on living out
the term of life in the Vana, my mind,
tormented by my love for Bharata,
becomes numb and senseless, often.
3.16.39 ஸம்ஸ்மராம்யஸ்ய வாக்யாநி
ப்ரியாணி மதுராணி ச ।
ஹ்ருத்யாந்யம்ருதகல்பாநி
மந:ப்ரஹ்லாதநாநி ச ॥
saṃsmarāmyasya vākyāni
priyāṇi madhurāṇi ca ।
hṛdyānyamṛtakalpāni
manaḥprahlādanāni ca ॥
I think of his words that are sweet,
pleasant and comparable to Amṛta,
that touch one's heart and
give joy to one's soul.
3.16.40 கதாந்வஹம் ஸமேஷ்யாமி
பரதேந மஹாத்மநா ।
ஸத்ருக்நேந ச வீரேண
த்வயா ச ரகுநந்தந ॥
kadānvahaṃ samēṣyāmi
bharatēna mahātmanā ।
ṡatrughnēna ca vīrēṇa
tvayā ca raghunandana ॥
Ah, when will I be together,
with Bharata the Mahātma,
Ṡatrughna the Veera and
you, the delight of Raghus!
3.16.41 இத்யேவம் விலபம்ஸ்தத்ர
ப்ராப்ய கோதாவரீம் நதீம் ।
சக்ரேऽபிஷேகம் காகுத்ஸ்த:
ஸாநுஜஸ்ஸஹ ஸீதயா ॥
ityēvaṃ vilapaṃstatra
prāpya gōdāvarīṃ nadīm ।
cakrē'bhiṣēkaṃ kākutsthaḥ
sānujassaha sītayā ॥
Lamenting thus, Kākutstha reached river Godavari
and bathed, along with his brother and Seetā.
3.16.42 தர்பயித்வாऽத ஸலிலை:
தே பிதந்தைவதாநி ச ।
ஸ்துவந்தி ஸ்மோதிதம் ஸூர்யம்
தேவதாஸ்ச ஸமாஹிதா: ॥
tarpayitvā'tha salilaiḥ
tē pit ndaivatāni ca ।
stuvanti smōditaṃ sūryaṃ
dēvatāṡca samāhitāḥ ॥
Making libations of water to the
manes and the Dēvas, they, with collected minds,
sung Stōtras to the risen sun and Dēvas.
3.16.43 க்ருதாபிஷேகஸ்ஸரராஜ ராம:
ஸீதாத்விதீயஸ்ஸஹ லக்ஷ்மணேந ।
க்ருதாபிஷேகோ கிரிராஜபுத்ர்யா
ருத்ரஸ்ஸநந்தீ பகவாநிவேஸ: ॥
kṛtābhiṣēkassararāja rāmaḥ
sītādvitīyassaha lakṣmaṇēna ।
kṛtābhiṣēkō girirājaputryā
rudrassanandī bhagavānivēṡaḥ ॥
Rāma, after his bath shone
in the company of Seetā and Lakshmaṇa
like the exalted Lord Rudra after
His bath in the company of the
daughter of the Mountain-king and of Nandi.
இத்யார்ஷே வால்மீகீயே
ஸ்ரீமத்ராமாயணே ஆதிகாவ்யே
அரண்யகாண்டே ஷோடஸஸ்ஸர்க: ॥
ityārṣē vālmīkīyē
ṡrīmadrāmāyaṇē ādikāvyē
araṇyakāṇḍē ṣōḍaṡassargaḥ ॥
Thus concludes the sixteenth Sarga
in Araṇya Kāṇḍa of the glorious Rāmāyaṇa,
the first ever poem of humankind,
composed by Maharshi Vālmeeki.
You have completed reading 7086 Ṡlōkas out of ~24,000 Ṡlōkas of Vālmeeki Rāmāyaṇa.
Meaning, notes and commentary by: Krishna Sharma.