Tweet
Aranya Kaanda - Sarga 61
In this Sarga, Rāma and Lakshmaṇa continue the search for Seetā all over the Vana and the mountain. After the search proves to be futile, Rāma collapses, with his body, mind and senses becoming tired, blank and numb. Lakshmaṇa, with love and concern, tries his best to console Rāma. But Rāma’s grief finds no bounds and he cries aloud again and again.
3.61.1-2 த்ருஷ்ட்வாஸ்ரமபதம் ஸூந்யம்
ராமோ தஸரதாத்மஜ: ।
ரஹிதாம் பர்ணஸாலாம் ச
ப்ரவித்தாந்யாஸநாநி ச ॥
அத்ருஷ்ட்வா தத்ர வைதேஹீம்
ஸந்நிரீக்ஷ்ய ச ஸர்வஸ: ।
உவாச ராம: ப்ராக்ருஸ்ய
ப்ரக்ருஹ்ய ருசிரௌ புஜௌ ॥
dṛṣṭvāṡramapadaṃ ṡūnyam
rāmō daṡarathātmajaḥ ।
rahitāṃ parṇaṡālāṃ ca
praviddhānyāsanāni ca ॥
adṛṣṭvā tatra vaidēhīm
sannirīkṣya ca sarvaṡaḥ ।
uvāca rāmaḥ prākruṡya
pragṛhya rucirau bhujau ॥
Looking at the grounds of the Āṡrama that were empty,
the leafy cottage that was desolate
and chairs that were strewn around,
and Seetā not being seen,
Rāma, the son of Daṡaratha,
looked around and cried aloud.
Rāma held the handsome shoulders
(of Lakshmaṇa) and said:
3.61.3 க்வ நு லக்ஷ்மண வைதேஹீ
கம் வா தேஸமிதோ கதா ।
கேநாஹ்ருதா வா ஸௌமித்ரே
பக்ஷிதா கேந வா ப்ரியா ॥
kva nu lakṣmaṇa vaidēhī
kaṃ vā dēṡamitō gatā ।
kēnāhṛtā vā saumitrē
bhakṣitā kēna vā priyā ॥
O Lakshmaṇa! Where is Vaidēhi?
Where would she have gone?
O Sowmitri! Who would have taken her away?
Who would have devoured my beloved?
3.61.4 வ்ருக்ஷேணாச்சாத்ய யதி மாம்
ஸீதே ஹஸிதுமிச்சஸி ।
அலம் தே ஹஸிதேநாத்ய
மாம் பஜஸ்வ ஸுது:கிதம் ॥
vṛkṣēṇācchādya yadi mām
sītē hasitumicchasi ।
alaṃ tē hasitēnādya
māṃ bhajasva suduḥkhitam ॥
Are you hiding yourself
behind a tree to laugh at me?
Enough of being playful;
come to me, I am plunged in grief!
3.61.5 யைஸ்ஸஹ க்ரீடஸே ஸீதே
விஸ்வஸ்தைர்ம்ருகபோதகை: ।
ஏதே ஹீநாஸ்த்வயா ஸௌம்யே
த்யாயந்த்யாஸ்ராவிலேக்ஷணா: ॥
yaissaha krīḍasē sītē
viṡvastairmṛgapōtakaiḥ ।
ētē hīnāstvayā saumyē
dhyāyantyāsrāvilēkṣaṇāḥ ॥
My dear! these fawns that
used to play with you in full trust,
are lost in thoughts, with their
eyes turbid with tears, without you here.
.3.61.6-7a ஸீதயா ரஹிதோऽஹம் வை
ந ஹி ஜீவாமி லக்ஷ்மண ।
ம்ருதம் ஸோகேந மஹதா
ஸீதாஹரணஜேந மாம் ।
பரலோகே மஹாராஜோ
நூநம் த்ரக்ஷ்யதி மே பிதா ॥
sītayā rahitō'haṃ vai
na hi jīvāmi lakṣmaṇa ।
mṛtaṃ ṡōkēna mahatā
sītāharaṇajēna mām ।
paralōkē mahārājō
nūnaṃ drakṣyati mē pitā ॥
O Lakshmaṇa! I will not survive without Seetā!
My father, the great king, in the other world,
will certainly see me consumed in this immense grief
born out of the abduction of Seetā!
3.61.7b-9a கதம் ப்ரதிஜ்ஞாம் ஸம்ஸ்ருத்ய
மயா த்வமபியோஜித: ।
அபூரயித்வா தம் காலம்
மத்ஸகாஸமிஹாகத: ।
காமவ்ருத்தமநார்யம் மாம்
ம்ருஷாவாதிநமேவ ச ।
திக்த்வாமிதி பரே லோகே
வ்யக்தம் வக்ஷ்யதி மே பிதா ॥
kathaṃ pratijñāṃ saṃṡrutya
mayā tvamabhiyōjitaḥ ।
apūrayitvā taṃ kālam
matsakāṡamihāgataḥ ।
kāmavṛttamanāryaṃ mām
mṛṣāvādinamēva ca ।
dhiktvāmiti parē lōkē
vyaktaṃ vakṣyati mē pitā ॥
My father, in the other world, will certainly say:
‘Dhik! How is it that you have come here,
without completing the term (in the Vana),
having ordered by me and promised by you?
You are a liar, frivolous and ignoble!’
3.61.9b-11a விவஸம் ஸோகஸந்தப்தம்
தீநம் பக்நமநோரதம் ।
மாமிஹோத்ஸ்ருஜ்ய கருணம்
கீர்திர்நரமிவாந்ருஜும் ।
க்வ கச்சஸி வராரோஹே
மாம் நோத்ஸ்ருஜ ஸுமத்யமே ।
த்வயா விரஹிதஸ்சாஹம்
மோக்ஷ்யே ஜீவிதமாத்மந: ॥
vivaṡaṃ ṡōkasantaptam
dīnaṃ bhagnamanōratham ।
māmihōtsṛjya karuṇam
kīrtirnaramivānṛjum ।
kva gacchasi varārōhē
māṃ nōtsṛja sumadhyamē ।
tvayā virahitaṡcāham
mōkṣyē jīvitamātmanaḥ ॥
O you of excellent Kaṭee, where did you go
abandoning me, the despondent and pathetic one
who is burned by grief and with all
dreams shattered and all control lost,
as if I am one of disrepute and dishonesty!
O you of lovely waist, do not abandon me,
for, without you I will give up my life!
3.61.11b-12a இதீவ விலபந்ராம:
ஸீதாதர்ஸநலாலஸ: ।
ந ததர்ஸ ஸுது:கார்தோ
ராகவோ ஜநகாத்மஜாம் ॥
itīva vilapanrāmaḥ
sītādarṡanalālasaḥ ।
na dadarṡa suduḥkhārtō
rāghavō janakātmajām ॥
Thus lamented Rāma yearning to see Seetā.
But, the scion of the Raghus,
who was overwhelmed with immense grief,
did not find the daughter of Janaka.
3.61.11b-12b-13 அநாஸாதயமாநம் தம்
ஸீதாம் தஸரதாத்மஜம் ।
பங்கமாஸாத்ய விபுலம்
ஸீதந்தமிவ குஞ்ஜரம் ।
லக்ஷ்மணோ ராமமத்யர்தம்
உவாச ஹிதகாம்யயா ॥
anāsādayamānaṃ tam
sītāṃ daṡarathātmajam ।
paṅkamāsādya vipulam
sīdantamiva kuñjaram ।
lakṣmaṇō rāmamatyartham
uvāca hitakāmyayā ॥
Lakshmaṇa, wishing the best for Rāma,
said these words to that son of Daṡaratha,
who failed to find Seetā and was sinking
like an elephant in a deep mire:
3.61.14 மா விஷாதம் மஹாபாஹோ
குரு யத்நம் மயா ஸஹ ।
இதம் ச ஹி வநம் ஸூர
பஹுகந்தரஸோபிதம் ॥
mā viṣādaṃ mahābāhō
kuru yatnaṃ mayā saha ।
idaṃ ca hi vanaṃ ṡūra
bahukandaraṡōbhitam ॥
O you of mighty arm! Do not grieve.
Let us, together, make every effort!
O valorous one! This Vana has
caves that are magnificent.
3.61.15 ப்ரியகாநநஸஞ்சாரா
வநோந்மத்தா ச மைதிலீ ।
ஸா வநம் வா ப்ரவிஷ்டா ஸ்யாத்
நலிநீம் வா ஸுபுஷ்பிதாம் ॥
priyakānanasañcārā
vanōnmattā ca maithilī ।
sā vanaṃ vā praviṣṭā syāt
nalinīṃ vā supuṣpitām ॥
Maithili used to forget herself going to the water,
and wandering in the thickets.
She must have gone to the Vana
which is in full bloom or to the lotus pond.
3.61.16 ஸரிதம் வாபி ஸம்ப்ராப்தா
மீநவஞ்ஜுலஸேவிதாம் ।
ஸ்நாதுகாமா நிலீநா ஸ்யாத்
ஹாஸகாமா வநே க்வசித் ॥
saritaṃ vāpi samprāptā
mīnavañjulasēvitām ।
snātukāmā nilīnā syāt
hāsakāmā vanē kvacit ॥
She might have gone to the river
that is resplendent with fish and reeds, for a bath.
Or she may be hiding in the Vana,
trying just to be playful.
3.61.17-18a வித்ராஸயிதுகாமா வா
லீநா ஸ்யாத்காநநே க்வசித் ।
ஜிஜ்ஞாஸமாநா வைதேஹீ
த்வாம் மாம் ச புருஷர்ஷப ।
தஸ்யாஹ்யந்வேஷணே ஸ்ரீமந்
க்ஷிப்ரமேவ யதாவஹே ॥
vitrāsayitukāmā vā
līnā syātkānanē kvacit ।
jijñāsamānā vaidēhī
tvāṃ māṃ ca puruṣarṣabha ।
tasyāhyanvēṣaṇē ṡrīman
kṣipramēva yatāvahē ॥
O bull among men! Or she may be
hiding somewhere in the Vana
to frighten us and to see what we would do!
O blessed one! We shall make haste
and try to search for her!
3.61.18b-19a வநம் ஸர்வம் விசிநுவோ
யத்ர ஸா ஜநகாத்மஜா ।
மந்யஸே யதி காகுத்ஸ்த
மா ஸ்ம ஸோகே மந: க்ருதா: ॥
vanaṃ sarvaṃ vicinuvō
yatra sā janakātmajā ।
manyasē yadi kākutstha
mā sma ṡōkē manaḥ kṛthāḥ ॥
If you wish so, O Kākutstha,
we will search the entire Vana
for her, the daughter of Janaka.
May your mind not cave in to grief!
3.61.19b-20a ஏவமுக்தஸ்து ஸௌஹார்தாத்
லக்ஷ்மணேந ஸமாஹித: ।
ஸஹ ஸௌமித்ரிணா ராமோ
விசேதுமுபசக்ரமே ॥
ēvamuktastu sauhārdāt
lakṣmaṇēna samāhitaḥ ।
saha saumitriṇā rāmō
vicētumupacakramē ॥
Appealed to thus by Lakshmaṇa with all concern,
Rāma collected himself and
started searching, along with Sowmitri.
3.61.20b-21a தௌ வநாநி கிரீம்ஸ்சைவ
ஸரிதஸ்ச ஸராம்ஸி ச ।
நிகிலேந விசிந்வாநௌ
ஸீதாம் தஸரதாத்மஜௌ ॥
tau vanāni girīṃṡcaiva
saritaṡca sarāṃsi ca ।
nikhilēna vicinvānau
sītāṃ daṡarathātmajau ॥
The sons of Daṡaratha searched for Seetā
everywhere in the Vana,
on the mountains, by the streams and by the lakes.
3.61.21b-22a தஸ்ய ஸைலஸ்ய ஸாநூநி
குஹாஸ்ச ஸிகராணி ச ।
நிகிலேந விசிந்வாநௌ
நைவ தாமபிஜக்மது: ॥
tasya ṡailasya sānūni
guhāṡca ṡikharāṇi ca ।
nikhilēna vicinvānau
naiva tāmabhijagmatuḥ ॥
They searched all over the mountain
slopes, peaks and caves, but could not find her.
3.61.22b-23a விசித்ய ஸர்வதஸ்ஸைலம்
ராமோ லக்ஷ்மணமப்ரவீத் ।
நேஹ பஸ்யாமி ஸௌமித்ரே
வைதேஹீம் பர்வதே ஸுபாம் ॥
vicitya sarvataṡṡailam
rāmō lakṣmaṇamabravīt ।
nēha paṡyāmi saumitrē
vaidēhīṃ parvatē ṡubhām ॥
After searching through the entire mountain,
Rāma said to Lakshmaṇa: ‘O Sowmitri!,
we do not see Vaidēhi on this auspicious mountain!’
3.61.23b-24a ததோ து:காபிஸந்தப்தோ
லக்ஷ்மணோ வாக்யமப்ரவீத் ।
விசரந்தண்டகாரண்யம்
ப்ராதரம் தீப்ததேஜஸம் ॥
tatō duḥkhābhisantaptō
lakṣmaṇō vākyamabravīt ।
vicarandaṇḍakāraṇyam
bhrātaraṃ dīptatējasam ॥
Then Lakshmaṇa who was scorched by grief,
said to his brother of blazing radiance,
as they wandered in the Daṇḍaka Araṇya:
3.61.24b-25a ப்ராப்ஸ்யஸி த்வம் மஹாப்ராஜ்ஞ
மைதிலீம் ஜநகாத்மஜாம் ।
யதா விஷ்ணுர்மஹாபாஹு:
பலிம் பத்த்வா மஹீமிமாம் ॥
prāpsyasi tvaṃ mahāprājña
maithilīṃ janakātmajām ।
yathā viṣṇurmahābāhuḥ
baliṃ baddhvā mahīmimām ॥
O you of great wisdom!
You will recover Maithili, the daughter of Janaka,
as Vishnu of the mighty arm got back Earth
by binding Bali (to his vows).
3.61.25b-26a ஏவமுக்தஸ்து ஸௌஹார்தாத்
லக்ஷ்மணேந ஸ ராகவ: ।
உவாச தீநயா வாசா
து:காபிஹதசேதந: ॥
ēvamuktastu sauhārdāt
lakṣmaṇēna sa rāghavaḥ ।
uvāca dīnayā vācā
duḥkhābhihatacētanaḥ ॥
Thus told by Lakshmaṇa out of his affection for him,
Rāghava replied in a sad voice,
his mind distraught with grief:
3.61.26b-27 வநம் ஸர்வம் ஸுவிசிதம்
பத்மிந்ய: புல்லபங்கஜா: ।
கிரிஸ்சாயம் மஹாப்ராஜ்ஞ
பஹுகந்தரநிர்ஜர: ।
ந ஹி பஸ்யாமி வைதேஹீம்
ப்ராணேப்யோऽபி கரீயஸீம் ॥
vanaṃ sarvaṃ suvicitam
padminyaḥ phullapaṅkajāḥ ।
giriṡcāyaṃ mahāprājña
bahukandaranirjharaḥ ।
na hi paṡyāmi vaidēhīm
prāṇēbhyō'pi garīyasīm ॥
O you of great wisdom!
This Vana with all its lotus ponds
that are full of lotuses in bloom,
as well as this mountain
with all its many caves and cascades
have been searched exhaustively;
but I cannot see Vaidēhi anywhere,
who is dearer than life to me.
3.61.28 ஏவம் ஸ விலபந்ராம:
ஸீதாஹரணகர்ஸித: ।
தீநஸ்ஸோகஸமாவிஷ்டோ
முஹூர்தம் விஹ்வலோऽபவத் ॥
ēvaṃ sa vilapanrāmaḥ
sītāharaṇakarṡitaḥ ।
dīnaṡṡōkasamāviṣṭō
muhūrtaṃ vihvalō'bhavat ॥
A Muhūrta passed by as Rāma
became distraught and dejected and lamented thus,
overwhelmed by grief and
worn out by the abduction of Seetā!
3.61.29 ஸந்தப்தோ ஹ்யவஸந்நாங்கோ
கதபுத்திர்விசேதந: ।
நிஷஸாதாதுரோ தீநோ
நிஸ்ஸ்வஸ்யாஸீதமாயதம் ॥
santaptō hyavasannāṅgō
gatabuddhirvicētanaḥ ।
niṣasādāturō dīnō
niṡṡvasyāṡītamāyatam ॥
Burned out, every limb drooping,
mind drawing a blank and senses gone numb,
he sank down on the ground heaving long and hot sighs.
3.61.30 பஹுலம் ஸ து நிஸ்ஸ்வஸ்ய
ராமோ ராஜீவலோசந: ।
ஹா ப்ரியேதி விசுக்ரோஸ
பஹுஸோ பாஷ்பகத்கத: ॥
bahulaṃ sa tu niṡṡvasya
rāmō rājīvalōcanaḥ ।
hā priyēti vicukrōṡa
bahuṡō bāṣpagadgadaḥ ॥
Sighing many a time, Rāma of lotus eyes
cried out aloud again and again,
‘Ah my beloved!’, his voice choking with tears.
3.61.31 தம் ததஸ்ஸாந்த்வயாமாஸ
லக்ஷ்மண: ப்ரியபாந்தவ: ।
பஹுப்ரகாரம் தர்மஜ்ஞ:
ப்ரஸ்ரிதம் ப்ரஸ்ரிதாஞ்ஜலி: ॥
taṃ tatassāntvayāmāsa
lakṣmaṇaḥ priyabāndhavaḥ ।
bahuprakāraṃ dharmajñaḥ
praṡritaṃ praṡritāñjaliḥ ॥
Lakshmaṇa, who loved his kin and who knew Dharma,
with palms joined and in all humility,
consoled him in many ways.
3.61.32 அநாத்ருத்ய து தத்வாக்யம்
லக்ஷ்மணோஷ்டபுடாச்ச்யுதம் ।
அபஸ்யம்ஸ்தாம் ப்ரியாம் ஸீதாம்
ப்ராக்ரோஸத்ஸ புந: புந: ॥
anādṛtya tu tadvākyam
lakṣmaṇōṣṭhapuṭāccyutam ।
apaṡyaṃstāṃ priyāṃ sītām
prākrōṡatsa punaḥ punaḥ ॥
Giving no ear to those words that
came from the lips of Lakshmaṇa,
he cried out aloud again and again
not finding Seetā, his beloved.
இத்யார்ஷே வால்மீகீயே
ஸ்ரீமத்ராமாயணே ஆதிகாவ்யே
அரண்யகாண்டே ஏகஷஷ்டிதமஸ்ஸர்க: ॥
ityārṣē vālmīkīyē
ṡrīmadrāmāyaṇē ādikāvyē
araṇyakāṇḍē ēkaṣaṣṭitamassargaḥ ॥
Thus concludes the sixty first Sarga
in Araṇya Kāṇḍa of the glorious Rāmāyaṇa,
the first ever poem of humankind,
composed by Maharshi Vālmeeki.