Tweet
Aranyakanda sarga 63
Aranya Kaanda - Sarga 63
It is widely agreed that this Sarga is not authentic. Hence we do not bother to translate this Sarga. You may also notice that the meter in this Sarga is different. Scholars also agree that this Sarga does not have the stamp of Vālmeeki.
To those who are curious, this Sarga also describes Rāma’s grief and Lakshmaṇa consoling him; it is like a recapitulation of the previous three Sargas.
3.63.1 ஸ ராஜபுத்ர: ப்ரியயா விஹீந:
ஸோகேந மோஹேந ச பீட்யமாந: ।
விஷாதயந்ப்ராதரமார்தரூபோ
பூயோ விஷாதம் ப்ரவிவேஸ தீவ்ரம் ॥
sa rājaputraḥ priyayā vihīnaḥ
ṡōkēna mōhēna ca pīḍyamānaḥ ।
viṣādayanbhrātaramārtarūpō
bhūyō viṣādaṃ pravivēṡa tīvram ॥
3.63.2 ஸ லக்ஷ்மணம் ஸோகவஸாபிபந்நம் ।
ஸோகே நிமக்நோ விபுலே து ராம: ।
உவாச வாக்யம் வ்யஸநாநுரூப-
முஷ்ணம் விநிஸ்ஸ்வஸ்ய ருதம்த்ஸஸோகம் ॥
sa lakṣmaṇaṃ ṡōkavaṡābhipannaṃ ।
ṡōkē nimagnō vipulē tu rāmaḥ ।
uvāca vākyaṃ vyasanānurūpa-
muṣṇaṃ viniṡṡvasya rudaṃtsaṡōkam ॥
3.63.3 ந மத்விதோ துஷ்க்ருதகர்மகாரீ
மந்யே த்விதீயோऽஸ்தி வஸுந்தராயாம் ।
ஸோகேந ஸோகோ ஹி பரம்பராயா
மா மேதி பிந்தந்ஹ்ருதயம் மநஸ்ச ॥
na madvidhō duṣkṛtakarmakārī
manyē dvitīyō'sti vasundharāyām ।
ṡōkēna ṡōkō hi paramparāyā
mā mēti bhindanhṛdayaṃ manaṡca ॥
3.63.4 பூர்வம் மயா நூநமபீப்ஸிதாநி
பாபாநி கர்மாண்யஸக்ருத்க்ருதாநி ।
தத்ராயமத்யாபதிதோ விபாகோ
து:கேந து:கம் யதஹம் விஸாமி ॥
pūrvaṃ mayā nūnamabhīpsitāni
pāpāni karmāṇyasakṛtkṛtāni ।
tatrāyamadyāpatitō vipākō
duḥkhēna duḥkhaṃ yadahaṃ viṡāmi ॥
3.63.5 ராஜ்யப்ரணாஸஸ்ஸ்வஜநைர்வியோக:
பிதுர்விநாஸோ ஜநநீவியோக: ।
ஸர்வாணி மே லக்ஷ்மண ஸோகவேக-
மாபூரயந்தி ப்ரவிசிந்திதாநி ॥
rājyapraṇāṡassvajanairviyōgaḥ
piturvināṡō jananīviyōgaḥ ।
sarvāṇi mē lakṣmaṇa ṡōkavēga-
māpūrayanti pravicintitāni ॥
3.63.6 ஸர்வம் து து:கம் மம லக்ஷ்மணேதம்
ஸாந்தம் ஸரீரே வநமேத்ய ஸூந்யம் ।
ஸீதாவியோகாத்புநரப்யுதீர்ணம்
காஷ்டைரிவாக்நிஸ்ஸஹஸா ப்ரதீப்த: ॥
sarvaṃ tu duḥkhaṃ mama lakṣmaṇēdaṃ
ṡāntaṃ ṡarīrē vanamētya ṡūnyam ।
sītāviyōgātpunarapyudīrṇaṃ
kāṣṭhairivāgnissahasā pradīptaḥ ॥
3.63.7 ஸா நூநமார்யா மம ராக்ஷஸேந
பலாத்த்ருதா கம் ஸமுபேத்ய பீரு: ।
அபஸ்வரம் ஸஸ்வரவிப்ரலாபா
பயேந விக்ரந்திதவத்யபீக்ஷ்ணம் ॥
sā nūnamāryā mama rākṣasēna
balāddṛtā khaṃ samupētya bhīruḥ ।
apasvaraṃ sasvaravipralāpā
bhayēna vikranditavatyabhīkṣṇam ॥
3.63.8 தௌ லோஹிதஸ்ய ப்ரியதர்ஸநஸ்ய
ஸதோசிதாவுத்தமசந்தநஸ்ய ।
வ்ருத்தௌ ஸ்தநௌ ஸோணிதபங்கதிக்தௌ
நூநம் ப்ரியாயா மம நாபிபாத: ॥
tau lōhitasya priyadarṡanasya
sadōcitāvuttamacandanasya ।
vṛttau stanau ṡōṇitapaṅkadigdhau
nūnaṃ priyāyā mama nābhibhātaḥ ॥
3.63.9 தச்சலக்ஷ்ணஸுவ்யக்தம்ருதுப்ரலாபம்
தஸ்யா முகம் குஞ்சிதகேஸபாரம் ।
ரக்ஷோவஸம் நூநமுபாகதாயா
ந ப்ராஜதே ராஹுமுகே யதேந்து: ॥
tacchalakṣṇasuvyaktamṛdupralāpaṃ
tasyā mukhaṃ kuńcitakēṡabhāram ।
rakṣōvaṡaṃ nūnamupāgatāyā
na bhrājatē rāhumukhē yathēnduḥ ॥
3.63.10 தாம் ஹாரபாஸஸ்ய ஸதோசிதாயா
க்ரீவாம் ப்ரியாயா மம ஸுவ்ரதாயா: ।
ரக்ஷாம்ஸி நூநம் பரிபீதவந்தி
விபித்ய ஸூந்யே ருதிராஸநாநி ॥
tāṃ hārapāṡasya sadōcitāyā
grīvāṃ priyāyā mama suvratāyāḥ ।
rakṣāṃsi nūnaṃ paripītavanti
vibhidya ṡūnyē rudhirāṡanāni ॥
3.63.11 மயா விஹீநா விஜநே வநே யா
ரக்ஷோபிராஹ்ருத்ய விக்ருஷ்யமாணா ।
நூநம் நிநாதம் குரரீவ தீநா
ஸா முக்தவத்யாயதகாந்தநேத்ரா ॥
mayā vihīnā vijanē vanē yā
rakṣōbhirāhṛtya vikṛṣyamāṇā ।
nūnaṃ ninādaṃ kurarīva dīnā
sā muktavatyāyatakāntanētrā ॥
3.63.12 அஸ்மிந்மயாஸார்தமுதாரஸீலா
ஸிலாதலே பூர்வமுபோபவிஷ்டா ।
காந்தஸ்மிதா லக்ஷ்மண ஜாதஹாஸா
த்வாமாஹ ஸீதா பஹுவாக்யஜாதம் ॥
asminmayāsārdhamudāraṡīlā
ṡilātalē pūrvamupōpaviṣṭā ।
kāntasmitā lakṣmaṇa jātahāsā
tvāmāha sītā bahuvākyajātam ॥
3.63.13 கோதாவரீயம் ஸரிதாம் வரிஷ்டா
ப்ரியா ப்ரியாயா மம நித்யகாலம் ।
அப்யத்ர கச்சேதிதி சிந்தயாமி
நைகாகிநீ யாதி ஹி ஸா கதாசித் ॥
gōdāvarīyaṃ saritāṃ variṣṭhā
priyā priyāyā mama nityakālam ।
apyatra gacchēditi cintayāmi
naikākinī yāti hi sā kadācit ॥
3.63.14 பத்மாநநா பத்மவிஸாலநேத்ரா
பத்மாநி வாநேதுமபிப்ரயாதா ।
ததப்யயுக்தம் ந ஹி ஸா கதாசித்
மயா விநா கச்சதி பங்கஜாநி ॥
padmānanā padmaviṡālanētrā
padmāni vānētumabhiprayātā ।
tadapyayuktaṃ na hi sā kadācit
mayā vinā gacchati paṅkajāni ॥
3.63.15 காமம் த்விதம் புஷ்பிதவ்ருக்ஷஷண்டம்
நாநாவிதை: பக்ஷிகணைருபேதம் ।
வநம் ப்ரயாதா நு ததப்யயுக்த
மேகாகிநீ ஸாதிபிபேதி பீரு: ॥
kāmaṃ tvidaṃ puṣpitavṛkṣaṣaṇḍaṃ
nānāvidhaiḥ pakṣigaṇairupētam ।
vanaṃ prayātā nu tadapyayukta
mēkākinī sātibibhēti bhīruḥ ॥
3.63.16 ஆதித்ய போ லோகக்ருதாக்ருதஜ்ஞ
லோகஸ்ய ஸத்யாந்ருதகர்மஸாக்ஷிந் ।
மம ப்ரியா ஸா க்வ கதா ஹ்ருதா வா
ஸம்ஸஸ்வ மே ஸோகவஸஸ்ய நித்யம் ॥
āditya bhō lōkakṛtākṛtajńa
lōkasya satyānṛtakarmasākṣin ।
mama priyā sā kva gatā hṛtā vā
ṡaṃsasva mē ṡōkavaṡasya nityam ॥
3.63.17 லோகேஷு ஸர்வேஷு ச நாஸ்தி கிஞ்சித்
யத்தே ந நித்யம் விதிதம் பவேத்தத் ।
ஸம்ஸஸ்வ வாயோ குலஸாலிநீம் தாம்
ஹ்ருதா ம்ருதா வா பதி வர்ததே வா ॥
lōkēṣu sarvēṣu ca nāsti kińcit
yattē na nityaṃ viditaṃ bhavēttat ।
ṡaṃsasva vāyō kulaṡālinīṃ tāṃ
hṛtā mṛtā vā pathi vartatē vā ॥
3.63.18 இதீவ தம் ஸோகவிதேயதேஹம்
ராமம் விஸம்ஜ்ஞம் விலபந்தமேவம் ।
உவாச ஸௌமித்ரிரதீநஸத்த்வோ
ந்யாயே ஸ்தித: காலயுதம் ச வாக்யம் ॥
itīva taṃ ṡōkavidhēyadēhaṃ
rāmaṃ visaṃjńaṃ vilapantamēvam ।
uvāca saumitriradīnasattvō
nyāyē sthitaḥ kālayutaṃ ca vākyam ॥
3.63.19 ஸோகம் விமுஞ்சார்ய த்ருதிம் பஜஸ்வ
ஸோத்ஸாஹதா சாஸ்து விமார்கணேऽஸ்யா: ।
உத்ஸாஹவந்தோ ஹி நரா ந லோகே
ஸீதந்தி கர்மஸ்வதிதுஷ்கரேஷு ॥
ṡōkaṃ vimuńcārya dhṛtiṃ bhajasva
sōtsāhatā cāstu vimārgaṇē'syāḥ ।
utsāhavantō hi narā na lōkē
sīdanti karmasvatiduṣkarēṣu ॥
3.63.20 இதீவ ஸௌமித்ரிமுதக்ரபௌருஷம்
ப்ருவந்தமார்தோ ரகுவம்ஸவர்தந: ।
ந சிந்தயாமாஸ த்ருதிம் விமுக்தவா-
ந்புநஸ்ச து:கம் மஹதப்யுபாகமத் ॥
itīva saumitrimudagrapauruṣaṃ
bruvantamārtō raghuvaṃṡavardhanaḥ ।
na cintayāmāsa dhṛtiṃ vimuktavā-
npunaṡca duḥkhaṃ mahadabhyupāgamat ॥
இத்யார்ஷே வால்மீகீயே
ஸ்ரீமத்ராமாயணே ஆதிகாவ்யே
அரண்யகாண்டே த்ரிஷஷ்டிதமஸ்ஸர்க: ।
ityārṣē vālmīkīyē
ṡrīmadrāmāyaṇē ādikāvyē
araṇyakāṇḍē triṣaṣṭitamassargaḥ ।
Thus concludes the sixty third Sarga
in Araṇya Kāṇḍa of the glorious Rāmāyaṇa,
the first ever poem of humankind,
composed by Maharshi Vālmeeki.
You have completed reading 8572 Ṡlōkas out of ~24,000 Ṡlōkas of Vālmeeki Rāmāyaṇa.
Meaning, notes and commentary by: Krishna Sharma.
Aranya Kaanda - Sarga 63
It is widely agreed that this Sarga is not authentic. Hence we do not bother to translate this Sarga. You may also notice that the meter in this Sarga is different. Scholars also agree that this Sarga does not have the stamp of Vālmeeki.
To those who are curious, this Sarga also describes Rāma’s grief and Lakshmaṇa consoling him; it is like a recapitulation of the previous three Sargas.
3.63.1 ஸ ராஜபுத்ர: ப்ரியயா விஹீந:
ஸோகேந மோஹேந ச பீட்யமாந: ।
விஷாதயந்ப்ராதரமார்தரூபோ
பூயோ விஷாதம் ப்ரவிவேஸ தீவ்ரம் ॥
sa rājaputraḥ priyayā vihīnaḥ
ṡōkēna mōhēna ca pīḍyamānaḥ ।
viṣādayanbhrātaramārtarūpō
bhūyō viṣādaṃ pravivēṡa tīvram ॥
3.63.2 ஸ லக்ஷ்மணம் ஸோகவஸாபிபந்நம் ।
ஸோகே நிமக்நோ விபுலே து ராம: ।
உவாச வாக்யம் வ்யஸநாநுரூப-
முஷ்ணம் விநிஸ்ஸ்வஸ்ய ருதம்த்ஸஸோகம் ॥
sa lakṣmaṇaṃ ṡōkavaṡābhipannaṃ ।
ṡōkē nimagnō vipulē tu rāmaḥ ।
uvāca vākyaṃ vyasanānurūpa-
muṣṇaṃ viniṡṡvasya rudaṃtsaṡōkam ॥
3.63.3 ந மத்விதோ துஷ்க்ருதகர்மகாரீ
மந்யே த்விதீயோऽஸ்தி வஸுந்தராயாம் ।
ஸோகேந ஸோகோ ஹி பரம்பராயா
மா மேதி பிந்தந்ஹ்ருதயம் மநஸ்ச ॥
na madvidhō duṣkṛtakarmakārī
manyē dvitīyō'sti vasundharāyām ।
ṡōkēna ṡōkō hi paramparāyā
mā mēti bhindanhṛdayaṃ manaṡca ॥
3.63.4 பூர்வம் மயா நூநமபீப்ஸிதாநி
பாபாநி கர்மாண்யஸக்ருத்க்ருதாநி ।
தத்ராயமத்யாபதிதோ விபாகோ
து:கேந து:கம் யதஹம் விஸாமி ॥
pūrvaṃ mayā nūnamabhīpsitāni
pāpāni karmāṇyasakṛtkṛtāni ।
tatrāyamadyāpatitō vipākō
duḥkhēna duḥkhaṃ yadahaṃ viṡāmi ॥
3.63.5 ராஜ்யப்ரணாஸஸ்ஸ்வஜநைர்வியோக:
பிதுர்விநாஸோ ஜநநீவியோக: ।
ஸர்வாணி மே லக்ஷ்மண ஸோகவேக-
மாபூரயந்தி ப்ரவிசிந்திதாநி ॥
rājyapraṇāṡassvajanairviyōgaḥ
piturvināṡō jananīviyōgaḥ ।
sarvāṇi mē lakṣmaṇa ṡōkavēga-
māpūrayanti pravicintitāni ॥
3.63.6 ஸர்வம் து து:கம் மம லக்ஷ்மணேதம்
ஸாந்தம் ஸரீரே வநமேத்ய ஸூந்யம் ।
ஸீதாவியோகாத்புநரப்யுதீர்ணம்
காஷ்டைரிவாக்நிஸ்ஸஹஸா ப்ரதீப்த: ॥
sarvaṃ tu duḥkhaṃ mama lakṣmaṇēdaṃ
ṡāntaṃ ṡarīrē vanamētya ṡūnyam ।
sītāviyōgātpunarapyudīrṇaṃ
kāṣṭhairivāgnissahasā pradīptaḥ ॥
3.63.7 ஸா நூநமார்யா மம ராக்ஷஸேந
பலாத்த்ருதா கம் ஸமுபேத்ய பீரு: ।
அபஸ்வரம் ஸஸ்வரவிப்ரலாபா
பயேந விக்ரந்திதவத்யபீக்ஷ்ணம் ॥
sā nūnamāryā mama rākṣasēna
balāddṛtā khaṃ samupētya bhīruḥ ।
apasvaraṃ sasvaravipralāpā
bhayēna vikranditavatyabhīkṣṇam ॥
3.63.8 தௌ லோஹிதஸ்ய ப்ரியதர்ஸநஸ்ய
ஸதோசிதாவுத்தமசந்தநஸ்ய ।
வ்ருத்தௌ ஸ்தநௌ ஸோணிதபங்கதிக்தௌ
நூநம் ப்ரியாயா மம நாபிபாத: ॥
tau lōhitasya priyadarṡanasya
sadōcitāvuttamacandanasya ।
vṛttau stanau ṡōṇitapaṅkadigdhau
nūnaṃ priyāyā mama nābhibhātaḥ ॥
3.63.9 தச்சலக்ஷ்ணஸுவ்யக்தம்ருதுப்ரலாபம்
தஸ்யா முகம் குஞ்சிதகேஸபாரம் ।
ரக்ஷோவஸம் நூநமுபாகதாயா
ந ப்ராஜதே ராஹுமுகே யதேந்து: ॥
tacchalakṣṇasuvyaktamṛdupralāpaṃ
tasyā mukhaṃ kuńcitakēṡabhāram ।
rakṣōvaṡaṃ nūnamupāgatāyā
na bhrājatē rāhumukhē yathēnduḥ ॥
3.63.10 தாம் ஹாரபாஸஸ்ய ஸதோசிதாயா
க்ரீவாம் ப்ரியாயா மம ஸுவ்ரதாயா: ।
ரக்ஷாம்ஸி நூநம் பரிபீதவந்தி
விபித்ய ஸூந்யே ருதிராஸநாநி ॥
tāṃ hārapāṡasya sadōcitāyā
grīvāṃ priyāyā mama suvratāyāḥ ।
rakṣāṃsi nūnaṃ paripītavanti
vibhidya ṡūnyē rudhirāṡanāni ॥
3.63.11 மயா விஹீநா விஜநே வநே யா
ரக்ஷோபிராஹ்ருத்ய விக்ருஷ்யமாணா ।
நூநம் நிநாதம் குரரீவ தீநா
ஸா முக்தவத்யாயதகாந்தநேத்ரா ॥
mayā vihīnā vijanē vanē yā
rakṣōbhirāhṛtya vikṛṣyamāṇā ।
nūnaṃ ninādaṃ kurarīva dīnā
sā muktavatyāyatakāntanētrā ॥
3.63.12 அஸ்மிந்மயாஸார்தமுதாரஸீலா
ஸிலாதலே பூர்வமுபோபவிஷ்டா ।
காந்தஸ்மிதா லக்ஷ்மண ஜாதஹாஸா
த்வாமாஹ ஸீதா பஹுவாக்யஜாதம் ॥
asminmayāsārdhamudāraṡīlā
ṡilātalē pūrvamupōpaviṣṭā ।
kāntasmitā lakṣmaṇa jātahāsā
tvāmāha sītā bahuvākyajātam ॥
3.63.13 கோதாவரீயம் ஸரிதாம் வரிஷ்டா
ப்ரியா ப்ரியாயா மம நித்யகாலம் ।
அப்யத்ர கச்சேதிதி சிந்தயாமி
நைகாகிநீ யாதி ஹி ஸா கதாசித் ॥
gōdāvarīyaṃ saritāṃ variṣṭhā
priyā priyāyā mama nityakālam ।
apyatra gacchēditi cintayāmi
naikākinī yāti hi sā kadācit ॥
3.63.14 பத்மாநநா பத்மவிஸாலநேத்ரா
பத்மாநி வாநேதுமபிப்ரயாதா ।
ததப்யயுக்தம் ந ஹி ஸா கதாசித்
மயா விநா கச்சதி பங்கஜாநி ॥
padmānanā padmaviṡālanētrā
padmāni vānētumabhiprayātā ।
tadapyayuktaṃ na hi sā kadācit
mayā vinā gacchati paṅkajāni ॥
3.63.15 காமம் த்விதம் புஷ்பிதவ்ருக்ஷஷண்டம்
நாநாவிதை: பக்ஷிகணைருபேதம் ।
வநம் ப்ரயாதா நு ததப்யயுக்த
மேகாகிநீ ஸாதிபிபேதி பீரு: ॥
kāmaṃ tvidaṃ puṣpitavṛkṣaṣaṇḍaṃ
nānāvidhaiḥ pakṣigaṇairupētam ।
vanaṃ prayātā nu tadapyayukta
mēkākinī sātibibhēti bhīruḥ ॥
3.63.16 ஆதித்ய போ லோகக்ருதாக்ருதஜ்ஞ
லோகஸ்ய ஸத்யாந்ருதகர்மஸாக்ஷிந் ।
மம ப்ரியா ஸா க்வ கதா ஹ்ருதா வா
ஸம்ஸஸ்வ மே ஸோகவஸஸ்ய நித்யம் ॥
āditya bhō lōkakṛtākṛtajńa
lōkasya satyānṛtakarmasākṣin ।
mama priyā sā kva gatā hṛtā vā
ṡaṃsasva mē ṡōkavaṡasya nityam ॥
3.63.17 லோகேஷு ஸர்வேஷு ச நாஸ்தி கிஞ்சித்
யத்தே ந நித்யம் விதிதம் பவேத்தத் ।
ஸம்ஸஸ்வ வாயோ குலஸாலிநீம் தாம்
ஹ்ருதா ம்ருதா வா பதி வர்ததே வா ॥
lōkēṣu sarvēṣu ca nāsti kińcit
yattē na nityaṃ viditaṃ bhavēttat ।
ṡaṃsasva vāyō kulaṡālinīṃ tāṃ
hṛtā mṛtā vā pathi vartatē vā ॥
3.63.18 இதீவ தம் ஸோகவிதேயதேஹம்
ராமம் விஸம்ஜ்ஞம் விலபந்தமேவம் ।
உவாச ஸௌமித்ரிரதீநஸத்த்வோ
ந்யாயே ஸ்தித: காலயுதம் ச வாக்யம் ॥
itīva taṃ ṡōkavidhēyadēhaṃ
rāmaṃ visaṃjńaṃ vilapantamēvam ।
uvāca saumitriradīnasattvō
nyāyē sthitaḥ kālayutaṃ ca vākyam ॥
3.63.19 ஸோகம் விமுஞ்சார்ய த்ருதிம் பஜஸ்வ
ஸோத்ஸாஹதா சாஸ்து விமார்கணேऽஸ்யா: ।
உத்ஸாஹவந்தோ ஹி நரா ந லோகே
ஸீதந்தி கர்மஸ்வதிதுஷ்கரேஷு ॥
ṡōkaṃ vimuńcārya dhṛtiṃ bhajasva
sōtsāhatā cāstu vimārgaṇē'syāḥ ।
utsāhavantō hi narā na lōkē
sīdanti karmasvatiduṣkarēṣu ॥
3.63.20 இதீவ ஸௌமித்ரிமுதக்ரபௌருஷம்
ப்ருவந்தமார்தோ ரகுவம்ஸவர்தந: ।
ந சிந்தயாமாஸ த்ருதிம் விமுக்தவா-
ந்புநஸ்ச து:கம் மஹதப்யுபாகமத் ॥
itīva saumitrimudagrapauruṣaṃ
bruvantamārtō raghuvaṃṡavardhanaḥ ।
na cintayāmāsa dhṛtiṃ vimuktavā-
npunaṡca duḥkhaṃ mahadabhyupāgamat ॥
இத்யார்ஷே வால்மீகீயே
ஸ்ரீமத்ராமாயணே ஆதிகாவ்யே
அரண்யகாண்டே த்ரிஷஷ்டிதமஸ்ஸர்க: ।
ityārṣē vālmīkīyē
ṡrīmadrāmāyaṇē ādikāvyē
araṇyakāṇḍē triṣaṣṭitamassargaḥ ।
Thus concludes the sixty third Sarga
in Araṇya Kāṇḍa of the glorious Rāmāyaṇa,
the first ever poem of humankind,
composed by Maharshi Vālmeeki.
You have completed reading 8572 Ṡlōkas out of ~24,000 Ṡlōkas of Vālmeeki Rāmāyaṇa.
Meaning, notes and commentary by: Krishna Sharma.